وقوع کودتای نظامی در آفریقا جدی است؟
فارس‌پلاس؛ سیدرضا جعفری، کارشناس توسعه روابط فرهنگی آفریقا در یادداشتی نوشت: در سال ۱۹۷۵ دو استاد” ریچارد پی لی ” و ” ویلیام آر. تامپسون” ، در مجله ” حل و فصل منازعات ” در مقاله‌ای با عنوان فرضیه «سرایت کودتا» ، این عبارت را رایج کردند و با ارائه شواهد آماری آنها نشان دادندکه وقوع کودتاهای قبلی بر احتمال کودتاهای بعدی در جاهای دیگر تأثیر می‌گذارد.
آنها تفسیر گمانه‌زنی خود را «سرایت کودتا» نامیدند، پدیده‌ای که بر امکان فرآیندهای تقویت رفتاری در شبکه‌های ارتباطی جهانی و منطقه‌ای تأکید می‌کند.
از زمان کودتای نظامی ۳۰ اوت در گابن، که هشتمین کودتای نظامی در قاره آفریقا طی دو سال از سال ۲۰۲۱ بود، این عبارت به طور مساوی در عناوین اخبار و تفسیرها تکرار شده است.
اگر چه تئوری «سرایت کودتا» تا حدی رد شده است، اما این امر مانع از اشاره گسترده به آن پس از کودتاهای اخیر نشده است.
هنگامی که جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (ECOWAS) در فوریه ۲۰۲۲ یک نشست اضطراری در آکرا، غنا برای بحث در مورد کودتا برگزار کردند ، رئیس ECOWAS و” نانا آکوفو آدو” رئیس جمهور غنا گفتند که کودتاها “مسری” شده‌اند و این روند قبل از اینکه کل منطقه ما را ویران کند، باید مهار شود.
اما” Naunihal Singh” استاد علوم سیاسی آمریکایی و نویسنده کتاب «تسخیر قدرت: منطق استراتژیک کودتاهای نظامی» (۲۰۱۴) درمجله دموکراسی نسخه اکتبر ۲۰۲۲ ، تفسیر جدیدی به پدیده کودتا داد.
به نظر او، کودتاهای اخیر نشان می‌دهد که هنجارها و رفتار اجتماعی پس از جنگ سرد علیه کودتاها کاهش یافته و احتمالاً ضعیف‌تر خواهند شد و بازگشت به سطوح فعالیت کودتا پس از جنگ سرد را بعید می‌سازد.
اما سیل اخیر کودتاها و تلاش‌های شش کودتای موفق و سه تلاش ناموفق در طول دوازده ماه نشانه‌ای از بازگشت فعالیت‌های کودتا به سطوح بالای مشاهده شده در دوران جنگ سرد نیست.
هیچ مدرکی دال بر وجود موج مسری وجود ندارد. آنچه ما می‌بینیم صرفاً اقدامات تصادفی است که کشورهای مستعد کودتا (عمدتاً در آفریقا) در همان دوره کودتا داشتند. این تلاش‌ها همچنین با افزایش فعالیت شورشیان یا آموزش غربی این ارتش‌ها انجام نشد. با این پیش زمینه، هر حادثه نظامی در قاره آفریقا، بحث در زمینه کودتا را افزایش می‌دهد.
احتمالاً به همین دلیل است که اعلامیه “پل کاگامه” رئیس جمهور رواندا در ۳۰ آگوست مبنی بر تایید بازنشستگی ۱۲ ژنرال نظامی توجه و گمانه‌زنی‌های بین‌المللی زیادی را به خود جلب کرده است.
تاییدیه بازنشستگی برای ۸۳ افسر ارشد، ۶ افسر جوان و ۸۶ درجه افسر ، ۶۷۸ نفر که قراردادشان پایان یافته و ۱۶۰ نفر ترخیص پزشکی بوده است.
اما تمرکز اصلی بر دو ژنرال چهار ستاره، “جیمز کاباربه ” و ” فرد ایبینگیرا ” و دو ژنرال سه ستاره، “چارلز کایونگا “و فرانک موشیو کامانزی بوده است که بازنشسته شده‌اند.
“کاباربه” و “کایونگا” قبلاً رئیس ستاد دفاع نیروهای دفاعی رواندا (RDF) بودند. “کاباربه” وزیر سابق دفاع و مشاور ارشد رئیس جمهور در امور دفاع و امنیت بوده است.
افراد دیگری که در فهرست قرار دارند، ژنرال‌ها”مارتین نزارامبا ” ، “اریک موروکور” ، “آگوستین توراگارا ” ، “چارلز کارامبا ” و ” آلبرت موراسیرا ” و سرتیپ‌ها ” کریس موراری” ، ” دیداس نداهیرو ” و” امانوئل نداهیرو ” هستند.
یک روز پس از اعلام بازنشستگی در رواندا، دولت” پل بیای” ۹۰ ساله، فرمانی صادر کرد که فوراً چندین افسر ارشد را از سمت خود برکنار کرد.
رئیس جمهور رواندا ” پل بیای” که از سال ۱۹۷۵ به مدت ۴۸ سال در قدرت بوده است، طبق گزارشات، رهبران جدید نیروهای امنیتی از جمله ” آژاگه نجی فلیکس ” ، “کامدوم لوکاس” و “نگئما اوندو برتین بورگر “را منصوب کرد.
هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که تغییرات و جابجایی فرماندهان نظامی در رواندا و کامرون به کودتاهای اخیر مرتبط باشد. اما در واقع، تقریباً در همان زمان در ۳۱ سپتامبر، رئیس جمهوراوگاندا ” یوری موسوینی” نیز ۱۱ ژنرال نظامی را رسماً از خدمت فعال ارتش اوگاندا بازنشسته کرد.
اما تمرکز شدید بر نظامیان آفریقایی تا حدودی ناشی از نقش مرکزی آنها در حمایت از دولت‌های استبدادی است.
بسیاری از سیاستمداران آفریقایی پس از استقلال برای تضمین وفاداری نظامی، برای موازنه بین نیروهای رقیب، شخصی‌سازی سلسله‌مراتب فرماندهی، تجمیع قومی ارتش و گارد ریاست‌جمهوری، و ارائه مزایای حمایتی گسترده به سربازان، تمام تلاش خود را کرده‌اند.
در حالی که همگان در حال بررسی آسیب پذیری کشورها در برابر کودتاهای مشابه در کشورهای آفریقایی هستند، برخی شباهت‌ها در شرایطی است که کودتا در گابن و مانورهای جاری در مورد جانشینی اجتناب ناپذیر رئیس جمهور” یووری موسوینی “است، نیز اشاره کرده اندکه ۳۷ سال بر اوگاندا حکومت کرد و چند ماه دیگر ۸۰ ساله خواهد شد.
«سلسله بونگو» به مدت ۵۶ سال تا صبح ۳۰ اوت ۲۰۲۳، تا زمانی که افسران ارتش در تلویزیون گابن اعلام کردند که قدرت را به دست گرفته اند، در آن کشور قدرت را در دست داشتند.
پایان بیش از نیم قرن حکومت خانوادگی تنها چند روز پس از انتخابات ریاست جمهوری ، کودتایی که ” علی بونگو ” که با ۶۴ درصد برنده اعلام شده بود سرنگون شد.
“علی بونگو ” برکنار شده جانشین پدرش “عمر بونگو اوندیمبا” شد که از سال ۱۹۶۷ تا ۲۰۰۹ بر گابن حکومت می کرد.
در وگاندا ” یوری موسوینی” به سان ” بونگو ” در گابن متهم به استقرار “حکومت خانواده” شده است .
برادر کوچکتر او، ژنرال” کالن آکاندواناهو” ، نیز یک شخصیت قدرتمند در دولت است و او و همسرش وزیر آموزش و پرورش و ورزش هستند و به مدت ۱۴ سال در کابینه خدمت کرده اند.
موسوینی همچنین یک داماد قدرتمند به نام “اودرک روابوگو “دارد، که اخیراً از طریق کمیته مشورتی ریاست جمهوری در زمینه صادرات و توسعه صنعتی، از ۳۷ میلیارد دلار سرمایه برای تبلیغ و گسترش قهوه بهره مند شد، دارای یک سازمان غیررسمی است که پول را از طریق تخصیص بودجه طبقه بندی شده به دست آورد.
گمانه زنی‌ها مبنی بر اینکه پسر موسوینی، ژنرال ” موهوزی کاینروگابا “، که اخیراً رویدادهای متعددی برای ملاقات با مردم برگزار کرده است، وجود دارد که احتمالا جانشین پدرش در این پست شود. برخی از حامیان ژنرال از او به عنوان “مولد آماده به کار” یاد می‌کنند.
برخی او را آدم شجاعی تصور نموده‌اند که راه “افسران شجاع” کودتا را در پیش بگیرد. یکی از کسانی که مدام به او این توصیه را می‌کرد، “یوسف سرونکوما” ، ستون‌نویس روزنامه ” آبزرور ” است که خود را یک نظریه‌پرداز سیاسی توصیف می‌کند.
اگر ژنرال” موحوزی” ریاست جمهوری را بخواهد، چه چیزی باقی می‌ماند؟
او به عنوان یک سرباز خوب، شایسته‌ترین فرد برای کودتای پدرش است. این تنها پنجره مطمئن اوست. در واقع، اگر او با موفقیت پدرش را دادگاهی نظامی کند، یا حتی به طور نمادین او را زندانی کند، سناریوی تبدیل او از شرور به قهرمان کامل خواهد شد.
اما بر اساس تحلیلی در انجمن دفاع آفریقا، نشریه‌ای که منحصراً در مورد نظامیان آفریقایی گزارش می‌دهد، کودتاها رویدادهای پیچیده و مخربی هستند. در مقاله‌ای با عنوان “چرا کودتاهای نظامی به آفریقا باز می‌گردند؟ آمده است با این حال، درک آنچه باعث کودتا می‌شود اولین گام در ایجاد ارتش‌های حرفه‌ای است که دانش، آموزش و تمایل به اجتناب از کودتا را داشته باشند.
این مقاله خاطرنشان کرد که تاریخ نشان داده است که به محض اینکه کودتا در یک کشور ریشه دوانده باشد، تکرار آن برای آنها آسان تر می شود. گفته می‌شود که محققان این پدیده را مطالعه کرده‌اند و نام آن را «تله کودتا» گذاشته‌اند.
اوگاندا حداقل یک کودتای موفق در سال ۱۹۷۱ داشته است، زمانی که ژنرال “ایدی امین دادا ” ، رئیس جمهور منتخب آن زمان، “میلتون اوبوته” ، را خلع کرد. اما تلاش‌های متعددی برای کودتاهای نظامی صورت گرفته است و کشوری که از زمان استقلال در سال ۱۹۶۲ تاکنون ۹ دولت مختلف داشته است، هرگز به انتقال مسالمت‌آمیز قدرت توجهی نداشته است. به قول معروف همه آنها با اسلحه وارد می‌شوند و با اسلحه بیرون می‌روند.
به عنوان مثال، در مارس ۲۰۱۳، گروهی از سربازان به پادگان نظامی” امبویا ” ، مقر UPDF حمله کردند. به عقیده برخی، این حادثه یک کودتا علیه رئیس جمهور موسوینی بود، اگرچه در ابتدای راه خنثی شد. سربازان مظنون توسط دادگاه نظامی دستگیر و محکوم شدند، اما اسامی واقعی رهبران کودتا یک راز باقی ماند.
چند ماه پس از این واقعه، در ژوئن ۲۰۱۳، موسوینی، اعضای ارشد ارتش را تغییر داد. ژنرال” آروندا نیاکایریما “از سمت CDF کنار گذاشته شد و وزیر امور داخلی منصوب و ژنرال”کاتومبا وامالا ” جایگزین او شد.
به همین ترتیب، در مارس ۲۰۲۲، حکیم اوناپاجو، مدرس ارشد گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در دانشگاه نیل نیجریه، در مصاحبه‌ای با موسسه Montaigne گفت: یک اندیشکده مستقل فرانسوی کودتاها را نتیجه “سرخوردگی از خود ایده دموکراسی” می‌داند.
او وعده داد که دموکراسی امنیت و توسعه را به ارمغان می‌آورد و به فساد و فقر پایان می‌دهد و حقوق بشر و آزادی های مدنی و حاکمیت قانون را بهتر از ارتش بهبود می بخشد.
او گفت: «متاسفانه با گذشت حدود سه دهه از استمرار دموکراتیک حکومت‌ها ، هیچ چیز اساسی تغییر نکرده است. او گفت که این احساسات محیطی را برای ارتش فراهم می‌کند تا با موفقیت کودتا را در کشورهای غرب آفریقا انجام دهد، پدیده‌ای که به طور فزاینده‌ای مورد استقبال غیرنظامیان قرار گرفته است.
او گفت: «این واکنش نشان‌دهنده عدم ایمان توده‌ها به نهادهای سیاسی است که توسط نخبگان فاسدی اداره می‌شوند که مدت‌هاست بر کشورهایشان حکومت می‌کنند.
این استاد همچنین سیاستمدارانی را مقصر دانست که ساختارهای نظامی قوی را با هدف استفاده از آنها برای کنترل کامل فضای سیاسی حفظ می‌کنند. او همچنین به سلطه قومی اشاره کرد.
در حالی که اوگاندایی‌ها با شادی و هیجان در مورد وقایع گابن، کشور نفت خیز با جمعیت تنها ۲ میلیون نفر فکر می‌کردند، دکتر “کیزا بسیگیه” ، سیاستمداری کهنه کار که در چهار انتخابات در برابر موسوینی ایستاده ، چند کلمه انتخابی داشت: سرنگونی خشونت آمیز راه حل نیست.
دکتر Besigye در کنفرانس میراث Kawanga Ssemogerere در هتل آفریقانا در ۲۹ اوت ۲۰۲۳، درست یک روز قبل از کودتا در گابن، گفت: کسانی که با اسلحه پیروز می‌شوند، به مشکل جدید تبدیل خواهند شد.
“سموگره ره ” در سال ۱۹۹۶ در اولین انتخاباتی که در دولت موسوینی برگزار شد، در مقابل موسوینی ایستاد. او یکی از رهبران قدیمی حزب دموکرات بود، اگرچه دولت در زمان حضور او احزاب سیاسی را ممنوع کرده بود.
بسیگیه گفت: در سال ۱۹۸۱ برای رهایی از دست افراد مسلح از اوگاندا گریخته است. اما الان همه چیز به سرعت تغییر کرد.
بسیگیه در سال ۲۰۰۱ پس از اولین انتخاباتی که “موسوینی ” را به چالش کشید، تبعید شد که با خشونت و تقلب همراه بود. او بخشی از کسانی بود که در کودتا جنگیدند تا موسوینی را به قدرت رسانند.
بسیگیه گفت: «می‌خواهم کسانی را که می‌خواهند این مسیر را دنبال کنند متقاعد کنم که کودتا مأموریت ما نباشد.
با این حال، روز بعد، اوگاندایی‌ها با سرخوشی به کودتای گابن واکنش نشان دادند که در آن “علی بونگو” اخراج شد، فرزندی از حکومت دیکتاتوری که بسیاری آن را به اوگاندا تشبیه کرده‌اند.
از آن زمان بود که رئیس جمهور نیجریه “بولا تینوبو ” هجوم کودتاها در غرب آفریقا را “سرایت خودکامه” خواند و قول داد که با سران دیگر کشورها برای دفاع از دموکراسی همکاری کند.
پایان پیام/ت
