گاوخونی از حقابه زاینده‌رود محروم شد/تشدید فرونشست دشت‌های اصفهان
خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها- ندا سپاهی: برپایه آمار سازمان هواشناسی از ابتدای سال آبی (مهرماه ۱۴۰۱) تاکنون یکهزار و ۵۰۰ میلیمتر در کوهرنگ سرشاخه اصلی حوضه آبریز زاینده‌رود بارندگی ثبت شده و در سایر زیر حوضه‌ها و رودخانه‌هایی که به زاینده‌رود می‌ریزند بویژه در غرب و جنوب استان نیز بارش‌ها مطلوب و حتی بالاتر از میانگین دوره بلند مدت بوده است.
سهم صفر گاوخونی از آورد رودخانه زاینده‌رود
با وجود این وزارت نیرو جدول منابع و مصارف این سال پربارش آبی را پس از گذشت ۹ ماه در حالی تدوین و ابلاغ کرد که سهم تالاب بین‌المللی گاوخونی بعنوان حقابه دار اصلی حوضه زاینده‌رود از بیش از یک میلیارد و یکصد میلیون مترمکعب آورد پیش‌بینی شده در این سال، صفر است.
طبق آنچه که در جدول منابع و مصارف حوضه آبریز زاینده رود در سال آبی کنونی برای محیط‌زیست در نظر گرفته شده ۶۳ میلیون مترمکعب آب تحت عنوان پایدار سازی جریان رودخانه است که برابر با میزان تخصیص سال آبی گذشته ۱۴۰۰- ۱۴۰۱ با میزان بارش کمتر بوده اما در عمل آبی جز سیلاب به سمت گاوخونی رهاسازی نشد.
طی ۳ سال اخیر تنها آبی که به گاوخونی رسیده است سیلاب ناچیز هشتم مرداد سال ۱۴۰۱ و سرریز رودخانه شور دهاقان به زاینده‌رود در ۲۷ بهمن ماه سال گذشته بوده و جریان کمتر از ۵۰۰ لیتر پساب فاضلاب جنوب و زهاب‌های کشاورزی تنها رطوبت بند شاخ کنار در فاصله ۱۰ کیلومتری تالاب را توانسته حفظ کند.
سهم بندی و تخصیص عجیب وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای اصفهان برای پایداری محیط‌زیست رودخانه و نادیده گرفتن تالاب بین المللی گاوخونی در حالی است که سازمان حفاظت محیط‌زیست نیاز آبی این تالاب را براساس سال‌های کم بارش، نرمال و پربارش مشخص کرده است بطوری که برای مثال در سال‌های کم بارش سهم نیاز آبی تالاب گاوخونی که وزارت نیرو باید تأمین کند ۱۷۶ میلیون مترمکعب و محیط زیست و پایداری جریان رودخانه زاینده‌رود ۱۳۷ میلیون مترمکعب تعیین شده است.
در سال پربارش آبی امسال در حوضه زاینده رود حقابه تالاب بین المللی گاوخونی در حالی نادیده گرفته شده که پیش‌تر علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در سفر به اصفهان به خبرنگار مهر گفته بود که اگر قرار باشد امسال هر گونه آبی در زاینده رود جاری شود حتماً به میزان همان آب باید به گاوخونی برسد، پیگیر این مهم هستیم و وزارت نیرو مکلف است طبق سه حالت شرایط کم‌آبی، میان آبی و پر آبی که به این وزارتخانه ارائه دادیم حقابه گاوخونی را در ورودی تالاب (بند شاخ کنار) تحویل دهد.
هفت میلیون مترمکعب آب از سرریز جریان سیلابی رودخانه شور دهاقان و زهاب‌های کشاورزی شرق اصفهان طی بهمن و اسفند سال گذشته به تالاب بین المللی گاوخونی رسید، این در حالی بود که حسن ساسانی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در نشست خبری اسفندماه گذشته با اشاره به هدایت ۱۲ میلیون مترمکعب جریان سیلابی به سمت تالاب در آن ایام، اظهار داشت: آرزو داریم با بارش‌های فروردین ماه بتوانیم حجم آب بیشتری به سمت گاوخونی رهاسازی شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با تاکید بر اینکه آب موجود در رودخانه را کنترل کنیم و بخش عمده آن آورد میان حوضه‌ای است، اعلام کرد: در برنامه جدول منابع و مصارف که بزودی ابلاغ و سهم هر بخش مشخص خواهد شد و پیش بینی می‌شود سال آبی کنونی حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آورد رودخانه باشد آنچه که آورد میان حوضه است و آنچه که در جدول منابع و مصارف برای محیط زیست پیش بینی می‌شود، تلاش داریم تمام آن را به سمت تالاب گاوخونی هدایت کنیم.
برغم ابراز امیدواری مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، سهم نیاز آبی تالاب گاوخونی در جدول منابع و مصارف امسال در حالی صفر شده که تمام پهنه ۴۷ هزار هکتاری گاوخونی در قلب فلات ایران خشکیده و تشنه آب بوده و این درحالی است که برای کشت تابستانه نیز تخصیص‌هایی در نظر گرفته شده است.
حقابه گاوخونی ۴۶۰ میلیون مترمکعب در سال‌های نرمال بارشی
در همین پیوند علی ارواحی متخصص زیست‌بوم‌های تالابی کشور به خبرنگار مهر می‌گوید: این شرایط بسیار دردناک است زیرا در سال آبی که یکهزار و ۵۰۰ میلیمتر بارش در سطح حوضه آبریز زاینده‌رود ثبت شده تنها ۶۳ میلیون مترمکعب بعنوان پایدار سازی جریان آب در رودخانه زاینده رود تعریف شده که بعید است این میزان آب در پایین دست به تالاب برسد و این در حالی است که همزمان برای مدیریت سیلاب‌ها و جریانات سیلابی نیز بطور مؤثر کار مهمی در اصفهان انجام نشده است.
وی با اشاره به اینکه حقابه گاوخونی در شرایط خشکسالی ۱۷۶ میلیون مترمکعب در سال و در سال‌های نرمال بارشی، ۴۶۰ میلیون مترمکعب است، خاطرنشان می‌کند: در نظر بگیرید وسعت ۴۷ هزار هکتاری تالاب گاوخونی برای اینکه بتواند کارکردهای اکوسیستمی و زیست محیطی خود را داشته باشد نیازمند دریافت چنین منابع آبی است اما متأسفانه شاهد هستیم مقدار آبی که امسال به رودخانه زاینده رود تخصیص داده شده شاید چیزی نزدیک به یک دهم حقابه تالاب است که بی تردید به تالاب نمی‌رسد.
متخصص زیست‌بوم‌های تالابی ادامه می‌دهد: در نظر بگیرید حتی اگر در مسیر انتقال بهره برداری غیر مجاز و غیر قانونی توسط بخشی از بهره برداران، کنترل شود مسئله دیگری چون نفوذ سطحی، زیر زمینی و تبخیر آب سطحی است که قطعاً این میزان آب هم در اختیار تالاب قرار نمی‌گیرد و همچنان شاهد تداوم مشکلات تالاب گاوخونی خواهیم بود.
تشدید فرونشست دشت‌های اصفهان با تداوم خشکی گاوخونی
ارواحی با اشاره به پیامدها و چالش‌های خشکی تالاب گاوخونی، تصریح می‌کند: از جمله مشکلات ناشی از خشکی گاوخونی که بسیار مهم است موضوع تشدید فرونشست در دشت‌های استان اصفهان است که بسیار بسیار پراهمیت و برای تضمین سلامت زیرساخت‌ها و تداوم ابنیه تاریخی ما و سلامت جوامع شهری و روستایی بسیار بسیار پر ریسک است.
وی می‌افزاید: علاوه بر تشدید فرونشست زمین، انتشار گردوغبار از بستر گاوخونی را خواهیم داشت که بدلیل انتقال پساب‌ها و زهاب‌های کشاورزی به تالاب عناصر شیمیایی در بستر تالاب انباشت می‌شود. گردوغباری که از بستر گاوخونی منتشر شود آلوده به عناصری چون کادمیوم خواهد بود که بشدت سلامت جوامع انسانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
متخصص زیست بوم‌های تالابی با بیان اینکه خشکی تالاب گاوخونی به تداوم بهره برداری کشاورری آسیب می‌زند، می‌گوید: متأسفانه در صورت ادامه دار بودن این وضعیت به مروز زمان شاهد خواهیم بود که اراضی کشاورزی پتانسیل حاصلخیزی را از دست می‌دهند.
افرایش مهاجرت و حاشیه‌نشینی با تداوم خشکی گاوخونی
ارواحی خاطرنشان می‌کند: تداوم خشکی گاوخونی نرخ مهاجرت را افزایش می‌دهد و گسترش حاشیه‌نشینی در نتیجه پدیده مهاجرت است و اگر شرایط گاوخونی به همین شکل باقی بماند عملاً فرصت‌های شغلی که با گردشگری فراهم می‌شود به فرصت‌های مولد تبدیل نمی‌شوند و در نتیجه چالش‌ها بخش‌های دولتی برای ایجاد اشتغال افزایش می‌یابد.
وی می‌افزاید: باید توجه داشت که ریزگردهای گاوخونی چهار استان کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این مسئله در خود اصفهان که بسیار گردشگر پذیر است و پتانسیل گردشگری تاریخی و طبیعی بالایی دارد بسیار آسیب زا است زیرا ممکن است جذابیت استان اصفهان را برای جذب گردشگر پاین بیاورد و رونق اقتصادی گردشگری تحت تأثیر قرار گیرد.
وزارت نیرو موظف به تأمین حقابه گاوخونی است
آرزو اشرفی زاده مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور نیز با بیان اینکه متأسفانه در سال‌های اخیر هیچ آبی به تالاب گاوخونی نرسیده است، به خبرنگار مهر می‌گوید: در سال ۱۳۹۸ نیز که بارندگی‌های شدید داشتیم و بیش از ۲ هزار میلیمتر در کوهرنگ بارندگی شد، باز هم به گاوخونی آب قابل توجهی داده نشد.
وی با بیان اینکه طبق قانون سازمان محیط‌زیست مکلف به تعیین نیاز آبی تالاب‌ها و وزارت نیرو موظف به تأمین آب برای آنهاست، خاطرنشان می‌کند: با پیگیری‌هایی که انجام دادیم، نیاز آب محیط‌زیستی تالاب گاوخونی را بارها طی مکاتبات متعدد به وزارت نیرو اعلام کردیم و وزارت نیرو مکلف است که برنامه تخصیص خود را بر مبنای شرایط اقلیمی تعیین کرده و حقابه به گاوخونی تخصیص دهد.
احمد وحیدی وزیر کشور نیز در بازدیدی که ۲۸ اردیبهشت امسال از تالاب گاوخونی داشت، با بیان اینکه وزارت نیرو مسئول تأمین حقابه گاوخونی است، تاکید کرد: احیای این تالاب دارای اهمیت زیست محیطی بوده و جزو برنامه‌های دولت است که امیدواریم با راهکارهای مناسب و امکان پذیر احیای تالاب تحقق یابد.
وی بر لزوم اصلاح الگوی کشت اشاره کرد و گفت: این مهم جزو طرح‌هایی است که روی آن کار شده و آماده است و اجرای آن منابع مالی نیاز دارد که تأمین می‌شود.
به گزارش مهر، در ۲ سال اخیر رئیس جمهوری، وزیر کشور، وزیر نیرو و رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی از وضعیت تالاب بین المللی گاوخونی بازدید و بر احیای آن تاکید کردند. با وجود این وزارت نیرو همچنان تلاش دارد که نیاز آبی گاوخونی را نه از حوضه ابریز زاینده‌رود که از محل سیلاب‌های فصلی و احتمالی تأمین کند و در جدول منابع و مصارف یکی از پربارش‌ترین سال‌های آبی سهمی برای حقابه دار اصلی فلات مرکزی ایران در نظر نگرفته است.
این در حالی است که قانون حفاظت و احیای تالاب‌ها، وزارت نیرو را به تأمین حقابه تالاب مکلف کرده و در بند ب ماده ۳۸ قانون برنامه ششم توسعه نیز بر حفاظت، احیا، مدیریت و بهره‌برداری مناسب از تالاب‌های کشور با مشارکت دستگاه‌های اجرایی و جوامع محلی به‌ویژه در ارتباط با تالاب‌های ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر مانند گاوخونی تاکید شده که ضمن حفاظت و تثبیت، در روند بهبود قرار گیرند اما شوربختانه آنچه که در گاوخونی شاهد هستیم تبدیل یک تالاب بین المللی به بیابان است.
