جنگل هیرکانی ابر شُخم خورد/ نابودی «قانونی» هکتارها اراضی طبیعی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – محمد حسین عابدی: همه چیز با ارسال یک عکس در فضای مجازی آغاز شد عکس که نشان می‌داد یکی از دوستداران محیط زیست پس از حضور در منطقه چاله زیبا (چال زوا) جنگل ثبت جهانی ابر، با منظره شخم زدن زمین و همچنین تخریب جنگل برای جاده دسترسی به یک مرتع روبرو شده است تصویری که بسیار شوکه کننده بود.

نخستین واکنش نسبت به چنین تصویری، تداعی خبر «ثبت جهانی جنگل ابر» پس از سال‌ها تلاش دوست داران محیط زیست، سازمان‌های مردم نهاد و رسانه‌ها و مردم شهرستان شاهرود و دیگر نقاط کشور است و این پرسش که آیا می‌توان روزی ماشین آلات کشاورزی را به یک جنگل جهانی برد آن را شخم زد؟

ابر دیگر مانند قبل نیست

ابر دیگر مانند سال‌های قبل نیست بخش وسیعی از درختان تخریب و بخش وسیعی از چمنزارها اکنون به تلی از خاک بدل شده است. دوستداران محیط زیست می‌گویند «بخش مهمی از این تخریب‌ها تنها در دو دهه اخیر صورت گرفته است» آن هم درست زمانی که نه برنامه‌ای برای ترویج اصولی گردشگری در جنگل ارائه شده و نه قوانین درستی به حمایت از این میراث میلیون‌ها ساله آمده است.

مسیر منتهی به «چاله زیبا» مانند نامش زیبایی خاص خود را دارد. همه فصلش هم زیبا است هر چند گرد پیری و فرسودگی بر چهره این بخش زیبا از جنگل ابر نیز پاشیده شده است. خودرو تلاش می‌کند سربالایی را آرام و پیوسته طی کند. پس از آخرین پیچ اما آنچه در تصویر دیده می‌شد، جلوی چشم آدمی رخ می‌کشد.

جاده‌های دراز و باریک که با یک دستگاه گریدر تسطیح شده و مانند ماری بلند بالا به سمت چپ‌های مجاور می‌رود. جاده درست از میانه مراتع سرسبز ابر عبور کرده و آن را مانند یک زیپ به دو نیمه بدل می‌کند. نیمه‌ای سبز سمت راست جاده و نیمه‌ای سبز تر، سمت چپ آن؛ جاده این وسط مرتع را دو پاره می‌کند.

چمن‌ها زیر خاک مدفون شدند

چند صد متر جاده به عرض تقریباً شش، هفت متر ادامه پیدا می‌کند و این یعنی هکتارها زمین زیر چرخ گریدر ها نابود شده است. حال و روز مرتع نابود شده، شرایط امروز جنگل ابر را تداعی می‌کند چمن‌ها به وضوح زیر خاک دفن شده‌اند. هنوز می‌توان تلاش آنها را برای زنده ماندن دید. چمن‌هایی که پشت و رو در زمین فرو رفتند ماند میخ‌های سبزی بر پهنه خاک قهوه‌ای تا ماشین آلات کشاورزی بتواند راحت تر جنگل جهانی ابر را شخم بزند.

خاک در بخشی از نقاط سفت شده و چمن‌ها را زیر پای خود مدفون می‌کند کمی جلوتر اما شخم زدن بخش وسیعی از مرتع نمایان می‌شود. زمینی که قرار است برای تأمین علوفه دامی تحت کشت قرار بگیرد.

در واقع اتفاقی که اینجا رخ داده این است که کسی جنگل ابر را منطقه خود کرده تا بتواند در آن برای دام‌هایش علوفه بکارد احتمالاً کمی بعد هم قرار است یک خانه کشاورزی کنار آن احداث کند برای این زمین هم جاده کشیده شده تا این فرد به راحتی بتواند کشاورزی خود را در جنگل ثبت جهانی ابر گسترش بدهد.

وضعیت اسفناک است

وضعیت اسفناک است بخش اعظمی از جنگل نابود شده تنها برای اینکه یک بهره بردار بتواند در آن علوفه بکارد و از آن غمگین‌تر این است که وی قانوناً این کار را صورت می‌دهد و شکایت هیچ یک از مراجع نظارتی و حمایتی از منابع طبیعی و محیط زیست تا سمن‌ها هم به جایی نمی‌رسد.

جنگل ابر شاهرود سال‌ها است که با چنین تصاویری دیگر بیگانگی ندارد هفته‌ها است که خودروهای آفرودی به بهانه تفریح نیمروزی مراتع را زیر لاستیک‌های شأن را نابود می‌کند سال‌ها است که گردشگری بی‌برنامه تبر به درختان آن می‌زند تا هیزمی برای جوجه کباب گردشگران فراهم آورد. سال‌ها است که عدم داشتن پیوست فرهنگی در زمینه گردشگری، ابر را به مکانی برای جولان دادن مخرب‌های محیط زیست تبدیل می‌کند.

در این بین تنها سکوت واکنش مسئولان بوده است محیط زیست می‌گوید این تخریب‌ها مربوط به منابع طبیعی است منابع طبیعی اما می‌گوید که اینها بعضاً دارای مجوز هستند و اگر هم نباشند با آنها برخورد می‌شود اما بعد از تخریب‌هایی که صورت می‌گیرد همین چند سال قبل بود که چند صد متر آن‌سوتر همراه با مأموران منابع طبیعی برای تهیه گزارش از اخراج دام‌ها از جنگل ابر حضور پیدا کرده بودیم دام‌هایی که مدت‌ها در جنگل ساکن بودند چمن‌هایش را لگدکوب کردند تخریب‌هایشان را انجام دادند و بعد اخراج شدند آن هم وقتی که آسیب گسترده‌ای به جنگل رسیده بود!

بهره بردار مجوز دارد!

مدیر روابط عمومی اداره محیط زیست شهرستان شاهرود در واکنش به شخم زدن جنگل ابر بیان کرد: فردی به نام «الف» این منطقه را شخم زده و ادعای سند مالکیت دارد لذا باید از کسانی که به او مجوز قانونی این موضوع را داده‌اند مراتب را پیگیری کنید.

تحقیقات خبرنگار مهر نیز این موضوع را تأیید می‌کند. اداره منابع طبیعی شهرستان شاهرود پیرامون این بهره بردار و شخم زدن جنگل ابر شکایتی را در دادگاه مطرح می‌کند اما از آنجا که وی دارای مجوز است، شکایت رد می‌شود. کشاورزیان مدیر منابع طبیعی شاهرود حتی اعلام کرده که در دادگاه خواستار تجدید نظر در رأی هم شده اما حکم به نفع بهره بردار صادر می‌شود.

محیط زیست نیز می‌گوید: «فرد بهره بردار از اهالی بومی برای این منطقه از جنگل ابر مجوز بهره برداری دارد» اما این که آیا او می‌تواند علیرغم داشتن مجوز قانونی اقدام به شخم زدن جنگل ثبت جهانی ابر کند یا خیر؟ داستان دیگری است.

مجوز قانونی برای نابودی جنگل صادر شده است

یک وکیل دادگستری در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: شما وقتی به عنوان نهاد حاکمیتی مجوز ملک خصوصی برای کسی صادر می‌کنید عملاً دست او را برای بهره‌برداری از آن به صورت قانونی باز می‌گذارید در نتیجه به لحاظ قانونی در صورتی که فرد مذکور دارای مجوز باشد که به نظر می‌رسد این چنین است، هیچ دادگاه به ضرر مالک رأی نخواهد داد لذا نهادهای حاکمیتی ما با دست خودشان، دستان خودشان را در این موارد می‌بندند.

حسین محمدی درباره ساخت جاده دسترسی به زمین مذکور نیز بیان کرد: در این مورد خاص می‌بایست تصویر مجوز رؤیت شود اما به صورت کلی وقتی جواز بهره‌برداری قانونی برای یک مجموعه مثلاً کشاورزی یا معدنی یا امثال آن صادر می‌شود قطعاً موضوع راه دسترسی آن هم لحاظ می‌گردد.

وی با بیان اینکه معمولاً در مجوز میزان راه دسترسی طول و عرض آن و حتی مسیر آن نیز تعیین می‌گردد در نتیجه اگر فرد از نکته‌های درج شده در مجوز پا را فراتر بگذارند می‌بایست در قبال قانون جوابگو باشد، افزود: اگر فرد تمام موازین درج شده در مجوز را رعایت کنند به لحاظ قانونی هیچ جرمی رخ نداده که بخواهیم آن را پیگیری کنیم.

باید جلوی این کار با رایزنی گرفته می‌شد

یک صاحب نظر مسائل زیست محیطی در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن بیان اینکه فارغ از داشتن مجوز یا نداشتن آن، شخم زدن جنگل ابر به مثابه یک جنگل و میراث ثبت شده جهانی عمل ناشایست است گفت: مسئولان منابع طبیعی قبل از اینکه این زمین توسط یک بهره بردار شخم زده شود می‌بایست به فکر جایگزینی زمین دیگری برای وی می‌بودند و یا با رایزنی و گرفتن حکم شورای تأمین و… فکری به حال این زمین می‌کردند.

محمد صادق کرمی با بیان اینکه پس از ثبت جهانی جنگل ابر می‌بایست موازین قانونی بیش از گذشته در این جنگل رعایت شود بیان کرد: رویه کنونی در جنگل ابر و امثال آن در شهرستان شاهرود به گونه‌ای است که بستر وقوع چنین مسائل متأسفانه فراهم است.

وی افزود: یکی از مهمترین نیازهای امروز جنگل ابر و منابع طبیعی این است که قوانین ما به کمک حفاظت از محیط زیست در بیایند و نهادهای نظارتی دقت نظر بیشتری در اعطای مجوزها به خصوص در اراضی ملی و ثبت شده داشته باشند.

مجوز از دیرباز صادر شده است

یکی از چالش‌های جنگل ابر شاهرود اعطای مجوز بهره برداری از گذشته تا امروز است برخی از این مجوزها حتی در زمان پهلوی دوم صادر شده و متأسفانه هنوز هم برخی بر روی آن استناد دارند این در حالی است که دهه‌ها از این مجوزها گذشته و حالا شرایط جنگل ابر چه به لحاظ تنش‌های آبی و چه زیست محیطی با شرایط گذشته تفاوت دارد.

یک کارمند محیط زیست شهرستان شاهرود که البته اعلام کرد اجازه مصاحبه رسمی ندارد اما می‌تواند به تمام سوالات پاسخ دهد چرا که از ابتدا در جریان این ماجرای زمین و شخم زدن ابر بوده است، به خبرنگار مهر، می‌گوید: تنها این نقطه نیست بلکه چند نقطه دیگر هم در ابر وجود دارد که مستثنیات بوده و حتی سند تک برگی منابع طبیعی دارد! متأسفانه این نقاط ثبت شده و کاری از دست محیط زیست برنمی آید.

وی با بیان اینکه مالک این زمین فردی به نام آشوری از مردم ابر چندین سال به دنبال اثبات مالکیت زمین و محدوده بود و با اسنادی که ارائه کرد توانست مالکیت خود را اثبات کند، افزود: به نظر می‌رسد سند این زمین متعلق به چهار دهه قبل نیز باشد و در نتیجه از دست هیچکس کاری بر نمی‌آید.

جنگل ریه زمین است

امین ولیان کنشگر محیط زیست و عضو هیئت مدیره دیده‌بان طبیعت نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، ضمن بیا اینکه جنگل‌ها به عنوان ریه‌های زمین و اکوسیستمی پویا، در تمام دنیا سرزمینی مقدس محسوب می‌شوند، گفت: شخم زدن بخشی از جنگل ابر توسط مالک قانونی مرتع، مانند آن است که فردی به عنوان مالک بخشی از یک مکان مقدس چنین اقدامی را در آنجا مرتکب شود مثلاً در بخشی از کتابخانه یک دانشگاه یا یک عبادتگاه یا مکانی مذهبی، بیل و کلنگ آورده و زمین را در آن محدوده زیر و رو کند، آیا فرهنگ عمومی پذیرای چنین رفتاری است؟

وی می‌افزاید: کشیدن جاده و شخم زدن زمین مانند خطای آدم در خوردن میوه ممنوعه در میان بهشت برین است، این رفتار که نشان از ضعف دانش و سواد محیط زیستی است نوعی هنجارشکنی است که به حکم اخلاق مردود و لذا قابل پیگرد قضائی نیز است.

کنشگران محیط زیست عقیده دارند که راهکار مقابله با چنین رفتارهایی در وهله نخست اقناع جمعیت بومی جنگل‌ها و مراتع ما برای نگهداری از آنها است از سوی دیگر باید آموزش و آگاهی رسانی را نیز در دستور کار قرار داد تا اصلاً چنین رخدادهایی اتفاق نیافتند همچنین ممکن است با فشار افکار عمومی و رسانه‌ها بتوان دست کم میزان تخریب قانونی جنگل ابر را کاهش داد تا این جنگل در فهرست ثبت جهانی باقی بماند.

قانون به کمک بیاید

یکی از راهکارها این است که دولت عزم جدی را برای ابطال تمام این مجوزها به نفع محیط زیست و منابع طبیعی این کشور انجام دهد برای این منظور نیاز است که نمایندگان مجلس با تصویب قوانین جدید به کمک بیایند و کار را برای قوه مجریه تسهیل کنند.

جنگل ابر ثبت جهانی شده و در نتیجه این قبیل رفتارها سبب می‌شود که در آینده نزدیک جنگل از ثبت جهانی خارج و بار دیگر به ابتدای خط بازگردد. موضوعی که همیشه یکی از دغدغه‌های مردم استان سمنان و دوست داران محیط زیست است.