کووید-۱۹ و آماده‌باش آزمایشگاهیان / روش‌های تشخیص سویه‌های جدید کرونا در ایران

دکتر سیامک سمیعی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به تاریخچه تلاش‌های آزمایشگاهیان در پاندمی کرونا بویژه اقدامات‌شان در ۳ موج کرونا در سال ۱۴۰۰، گفت: آزمایشگاه‌ها و آزمایشگاهیان به معنای واقعی در خط مقدم مرزبانی سلامت در کنار سایر کارکنان بهداشتی درمانی هستند. کمتر بیماری وجود دارد که بدون کمک آزمایشگاه تشخیص داده شود و یا تشخیص آن قطعی شود. یکی از وظایف نظام آزمایشگاهی آمادگی برای بحران‌ها، فوریت‌ها و بلایایی است که در پاسخ به آنها خدمات آزمایشگاهی و استمرار ارائه آنها از اهمیت برخوردار هستند. نمونه بارز چنین شرایطی پاندمی کووید۱۹ است. آمادگی و پاسخ آزمایشگاهی کشورمان در جریان این پاندمی یکی از افتخارات نظام آزمایشگاهی و نظام سلامت کشور است.

فوریت کووید ۱۹ و آماده‌باش آزمایشگاهیان

وی افزود: تا پیش از پاندمی کووید۱۹ بالاترین رکورد تعداد آزمایش‌های تشخیص مولکولی که برای یک عامل بیماری‌زا و یا تهدید زیستی در کشور انجام می‌شد، مربوط به نظام مراقبت آنفلوانزا بود که به حداکثر ۳۰۰۰۰ هزار آزمایش در سال می‌رسید. این رکورد در بعضی روزهای همه‌گیری در کشور ما به چند برابر این عدد در روز رسید که آن را مدیون تلاش و فداکاری آزمایشگاهیان شایسته کشور در بیش از ۵۰۰ آزمایشگاه کشور در بخش دولتی و خصوصی هستیم که به سرعت خود را برای فوریت کووید۱۹ آماده کردند.

سمیعی ادامه داد: خدمات آزمایشگاهیان در این دوره محدود به آزمایش‌های تشخیص مولکولی کووید-۱۹ نبود؛ به طوریکه در سخت‌ترین شرایط خدمات آزمایشگاهی که بیماران مبتلا به کووید۱۹ و سایر بیماران نیاز داشتند بدون وقفه، استمرار پیدا کرد. در تمام این مدت بیشتر همکاران آزمایشگاهی و خانواده‌های آنها، به دلیل مسئولیتی که پذیرفته بودند، در معرض ریسک ابتلا به بیماری و عوارض آن قرار داشتند. در سال ۱۴۰۰ پشتیبانی آزمایشگاهی از نظام مراقبت واریانت ویروس عامل کووید۱۹ نیز به شرح وظایف تعدادی از آزمایشگاه‌های شبکه تشخیص مولکولی کشور اضافه شد.  

سه نقش آزمایشگاهیان در خط مقدم مرزبانی سلامت

او درباره دستاوردهای کشور در زمینه خدمات آزمایشگاهی پس از شیوع کرونا، تصریح کرد: آزمایشگاه‌ها و آزمایشگاهیان، در خط مقدم مرزبانی سلامت، با سه نقش اصلی در تولید اطلاعات مربوط به سلامت، در کنار سایر کارکنان بهداشتی درمانی قرار دارند. پایش و رصد وضعیت سلامت انسان و محیط زندگی و کارش، تشخیص و یا تایید بیماری و پایش آن، نقش آفرینی در پاسخ به بحران، فوریت و بلا این سه نقش اصلی هستند.

سرمایه‌ای ماندگار برای حفاظت از ایرانیان در مقابل سایر تهدیدات زیستی

وی تاکید کرد: با شکل گرفتن شبکه تشخیص مولکولی متشکل از آزمایشگاه‌های دولتی و غیردولتی، آزمایشگاهیان کشورمان ظرفیت، توانایی و تجربه‌ای را که از این همه‌گیری به دست آوردند را به یک سرمایه ماندگار نظام سلامت برای حفاظت از هموطنان‌شان در مقابل سایر تهدیدات زیستی، که ممکن است در آینده رخ دهد، تبدیل کرده‌اند.

بیش از ۶۰۰۰ آزمایشگاه پزشکی در کشور

مجوز تشخیص مولکولی کرونا به بیش از ۵۰۰ آزمایشگاه

سمیعی درباره تعداد آزمایشگاه‌های فعال در سطح کشور و آزمایشگاه‌هایی که خدمات مرتبط با تست‌های کرونا انجام می‌دهند، بیان کرد: در حال حاضر مجموعه آزمایشگاه‌های پزشکی کشور، اعم از دولتی و غیر دولتی، شامل بیش از ۶۰۰۰ آزمایشگاه است که بیش از ۵۰۰ آزمایشگاه مجوز انجام آزمایش تشخیص مولکولی کووید۱۹ را کسب کرده‌اند. با اضافه شدن آزمایش تشخیص ایمنولوژیک آنتی ژن ویروس عامل این بیماری، از روزهای آخر سال گذشته، تعداد آزمایشگاه‌هایی که آزمایش تشخیص کووید۱۹ را انجام می‌دهند به تدریج بیشتر خواهد شد.  

هزینه تست کرونا در بخش دولتی و خصوصی

او ادامه داد: هزینه آزمایش تشخیص مولکولی کووید۱۹ در بخش دولتی حدود ۲۵۰ هزار تومان و در بخش خصوصی حدود ۳۵۰ هزار تومان است. هزینه آزمایش تشخیص ایمنولوژیک آنتی ژن در بخش دولتی کمتر از ۴۵ هزارتومان و در بخش خصوصی کمتر از ۶۵ هزارتومان است. بر اساس اطلاعی که از ساز و کار یکی از بیمه‌های پایه برای پوشش بیمه داریم، خدمت آزمایشگاهی کووید۱۹ فقط از آزمایشگاه‌های داوطلبی که حاضر به ارائه خدمت با تعرفه دولتی و بدون دریافت فرانشیز از بیمار باشند خریداری می‌شود. در این ارتباط فهرست حدود ۳۰ آزمایشگاه از طرف بیمه اعلام شده است.    

توانایی تشخیص واریانت‌های جدید کرونا با تعیین توالی ژنوم

وی درخصوص آمادگی شبکه آزمایشگاهی کشور برای تشخیص ورود سویه‌های جدید کرونا به کشور و اینکه چه مدت زمان می‌برد تا کیت تشخیصی جدید تهیه و در ابعاد گسترده توزیع شود؟، اظهار کرد: در حال حاضر شبکه آزمایشگاه‌های تشخیص مولکولی کشور قادر است واریانت‌های مختلف شامل واریانت‌های جدید را از طریق روش‌های تعیین توالی ژنوم به روش NGS در سه آزمایشگاه تشخیص داده و رصد کند. تعداد این آزمایشگاه‌ها به تدریج بیشتر خواهد شد. تشخیص همه واریانت‌ها با کیت‌های غربالگری به روش PCR  عملی نیست. بر اساس ارزیابی‌هایی که بلافاصله پس از شناسایی هر واریانت جدید در انستیتو پاستور ایران انجام شده است، خوشبختانه واریانت‌هایی که تاکنون ظهور کرده و منتشر شده‌اند اختلالی در تشخیص مولکولی ویروس یا تشخیص ایمنولوژیک آنتی ژن آن ایجاد نکرده‌اند و نیازی به اصلاح کیت به وجود نیامده است، اما در صورت لزوم می‌توان کیت‌ها را در کمتر از دو هفته تا یک ماه اصلاح کرد.  

او در پاسخ به این سوال که چرا این امکان وجود ندارد تا همه تست‌ها از نظر سویه‌های جدید مورد بررسی قرار گیرند و این عمل به شکل رندوم صورت می‌گیرد؟، گفت: در حال حاضر تعیین واریانت نقشی در تعیین پروتکل درمانی ندارد و برای دیده‌وری در نظام مراقبت واریانت، انجام آزمایش دوره‌ای (روزانه یا هفتگی) بر روی تعدادی نمونه مثبت کافی است تا بتوان سهم واریانت نوظهور از موارد جدید بیماری را مشخص کرد. آزمایش‌های تعیین توالی بسیار گران قیمت هستند و ظرفیت انجام آنها هم محدود است؛ به همین دلیل باید از آنها به بهترین وجه استفاده کنیم.

تست‌های جعلی کرونا و تعلیق و حذف آزمایشگاه‌های خاطی

سمیعی درخصوص تخلفاتی که طی دوره شیوع کرونا از سوی برخی افراد شکل گرفت که با تست‌های جعلی کرونا دست به اقداماتی از جمله سفر و… زدند و چگونگی برخورد با این متخلفین، ‌ بیان کرد: در مورد تخلفاتی که در ارتباط با نتیجه آزمایش کووید۱۹، چه نتایج تقلبی منفی یا مثبت، در خارج از سیستم آزمایشگاه اتفاق می‌افتند امکان رصد و پایش بسیار محدود است. اما اگر مرجعی که از نتیجه آزمایش بهره برداری می‌کند نسبت به واقعی بودن آن تردید داشته باشد و درخواست بررسی کند، موضوع قابل پیگیری است. چنین اقدامی در مورد برخی مسافران پروازهای بین المللی که نتیجه منفی آزمایش را حتی بدون انجام آزمایش از واسطه‌ها و یا آژانس‌های مسافرتی خریداری کرده‌اند و همچنین در مواردی که نتایج مثبت برای اخذ مرخصی‌های استعلاجی خریداری شده، انجام شده است.

وی همچنین گفت: متاسفانه در موارد نادری کارکنان بعضی آزمایشگاه‌های متخلف نیز در این نوع تقلبات نقش داشته‌اند که به محض کشف، منجر به تعلیق آزمایشگاه و حذف آن از فهرست هفتگی آزمایشگاه‌های مجاز شده است. تعدادی آزمایشگاه نیز به دلیل عدم ثبت نتایج در سامانه‌های تعیین شده توسط وزارت بهداشت و یا تاخیر در ثبت نتایج آزمایشگاهی مشمول حذف از فهرست آزمایشگاه‌های مجاز و پیگیری قانونی توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی شدند. در صورت تکمیل فرایند ثبت نتایج آزمایشگاهی در سامانه “ایران من” موارد تخلف کاهش خواهد یافت.       

چالش توزیع نیروی انسانی در نظام آزمایشگاهی کشور

وی در بخش دیگری از سخنان خود درخصوص تعداد نیرو و پرسنل و وضعیت شبکه آزمایشگاهی کشور چگونه است، تاکید کرد: متاسفانه کشورمان هنوز صاحب نظام ثبت کارکنان آزمایشگاه پزشکی نیست، اما به نظر می‌رسد چالش مربوط به نیروی انسانی نظام آزمایشگاهی، بیش از اینکه به تعداد آنها مربوط شود به توزیع آنها در سطح کشور و دانش و مهارت کافی آنها مربوط شود. تلاش‌ها برای ثبت گنجینه نیروی انسانی آزمایشگاه‌های پزشکی در یک نهاد صنفی، مثل نظام پزشکی جمهوری اسلامی و یا یک انجمن صنفی، هنوز به نتیجه نرسیده است. وجود چنین نظامی می‌تواند برای موسسان آزمایشگاه‌های دولتی و غیردولتی که به کارکنان فنی ماهر و با تجربه نیاز دارند و همچنین به بهبود وضعیت و جایگاه شغلی و کیفیت کارکنان آزمایشگاهی کمک کند.

زنجیره تامین تجهیزات آزمایشگاهی تحت تاثیر تحریم‌ها

مدیرکل آزمایشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت درخصوص نقش و تاثیر تحریم‌ها در تامین تجهیزات آزمایشگاهی، ‌ اظهار کرد: تحریم‌های ظالمانه سالها است که نظام آزمایشگاهی کشور و زنجیره تامین تجهیزات، کیت‌ها و ملزومات مصرفی آنها را با مشکل مواجه کرده است. اگرچه دسترسی و قدرت انتخاب کشور دچار مشکل و کاهش چشمگیر شده است اما در ارتباط با فناوری‌های نوین این مشکل بسیار جدی‌تر است.

انتهای پیام