اسماعیلی: «حکومت» سفره پهن شده نیست، بلکه یک امانت است

به گزارش خبرنگار حوزه اندیشه خبرگزاری فارس، محسن اسماعیلی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در دوازدهمین قسمت از برنامه «سوره؛ فصل نهج‌البلاغه» با اشاره به نگاه امیرالمؤمنین (ع) به حکومت بیان داشت: از آنجایی که همه کنش‌های ما مبتنی بر بینش‌هاست و این یک قاعده مهم است که نظام تربیتی ما توجه کافی به آن ندارد. ما حداکثر دنبال اصلاح رفتارهای ظاهری هستیم، بدون توجه به اینکه رفتار ظاهری هر کس از بینش‌های باطنیش سرچشمه می‌گیرد. گفتار و کردار ما برخاسته از بینش ها و جهان‌بینی‌هایمان است.

وی افزود: به همین خاطر باید نظام آموزش و پرورش و تربیتی ما سهم بیشتری برای بینش‌‌ها قائل شود. امیرالمومنین (ع) هم همین کار را کردند و بیش از اینکه تذکرشان درباره رفتارها و ظواهر کارگزارشان باشد، بیشتر متوجه اصلاح بینش آن‌هاست. چون اگر بینش‌ها و جهان‌بینی‌ها خود به خود اصلاح شود، واکنش‌های ما هم اصلاح خواهد شد.

اسماعیلی اظهار داشت: مرحوم نائینی در کتاب «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» کل نظام‌های حکومتی را برگرفته از نهج‌البلاغه به ۲ دسته تقسیم کرده است؛ یکی اینکه حکومت فرصتی برای برخورداری، ذخیره سازی و آینده‌سازی خود است. به بیان دیگر نگاه سفره‌ای به حکومت که یک سفره‌ای پهن شده و تا وقتی نشستم باید از این سفره بهره ببرم.

اینکه گفته شود ما سهم‌مان را از سفره انقلاب برداشتیم، خیلی خطرناک است

وی ادامه داد: در چنین نگاهی، مردم نقش موثر ندارند، چون فرد حکومت را برای خودش امتیاز می‌داند و متأسفانه گاهی این ادبیات در گفتمان رسمی هم دیده می‌شود که فرد گفته می‌شود ما سهم‌مان را از سفره انقلاب برداشتیم و این خیلی خطرناک است. چون چنین حاکمانی خودشان را نسبت به مردم مالک و محق می‌دانند بدون اینکه خودشان را پاسخگو بدانند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران ابراز داشت: نگاه دیگر این است که حاکم قرار گرفتن در مناصب عمومی را یک بار سنگین، امانت طاقت‌فرسا و مستلزم ریاضت خودخواسته می‌داند و اینجا مسؤوولیت به معنای واقعی کلمه است. در نگاه اول حاکم همه را در خدمت خودش می‌گیرد، ولی در نگاه دوم حاکم خودش را خادم مردم می‌داند، چون فکر می‌کند که امانت مردم در دستش است. نگاه امام علی (ع) به حکومت قطع به یقین از نوع دوم است و به صراحت بارها در نهج‌البلاغه این را تکرار کردند، اما لازم است بگویم که این تقسیم‌بندی پیشادینی است.

حکومت طعمه و سفره پهن شده نیست، بلکه یک امانت است

وی افزود: از نظر امام علی (ع) حکومت طعمه و سفره پهن شده نیست، بلکه یک امانت است که بر دوش ما گذاشته است. این نگاه گرفته شده از قرآن و الهیات توحیدی است.

اسماعیلی خاطرنشان کرد: یک زمانی حاکم خودش را در خدمت مردم می‌بیند، اما یک زمانی هم مردم را در خدمت خودش می‌بیند. اگر کسی حکومت را طبق قرآن و نهج‌البلاغه «وزر» به معنای کسی که بارسنگین روی دوشش است بداند داوطلبانه زیر این بار نمی‌رود و باید به او اصرار کنی که این کار را قبول کند. کما اینکه درباره امام علی (ع) هم همین اتفاق افتاد.

وی گفت: خلطی که در فضای سیاسی کشور مشاهده می‌شود این است که مشروعیت الهی با جایگاه مردم اشتباه گرفته می‌شود. امام علی (ع) منسوب خاص بودند. با این حال باید از رفتارش نسبت به حکومت درس گرفت. وقتی مردم نمی‌خواهند کنار می‌کشد و وقتی مردم اصرار می‌کنند در صحنه حاضر می‌شود. بارها در نهج‌البلاغه اشاره کردند که مردم آن قدر به من اصرار کردند حکومت را قبول کن که فرزندان من زیر بار فشار جمعیت له شدند. آخر هم حکومت را می‌پذیرد که عدالت را برقرار کند.

فلسفه پذیرش حکومت امام علی (ع) عدالت بود

این پژوهشگر دینی اظهار داشت: فلسفه پذیرش حکومت امام علی (ع) عدالت بود. اینکه بپرسیم برای امیرالمومنین (ع) حکومت مهم است یا عدالت؟ توهین به امام علی (ع) و دین اسلام است.

وی در ادامه به تشریح موضوع «حق» در نهج‌البلاغه پرداخت و گفت: در نگاه نهج‌البلاغه وقتی می‌گوییم این حق توست یعنی تکلیف من است. امیرالمومنین (ع) وقتی می‌گوید این حق توست یعنی تکلیف من است که در خدمت احقاق حق تو باشم. کانون محوری حکومت، عدالت و کانون محوری عدالت حق است. امام علی (ع) وقتی در مسند قدرت است بیش‌تر از حقوق شهروندی سخن می‌گوید تا موقعی که دیگران در مسند حکومتند.

اسماعیلی تصریح کرد: امام علی (ع) مطالبه حق را به مردم یاد می‌داد. ایده‌آل دنیای امروز این است که حقوق شهروندی را به مردم آموزش دهند، امیرمؤمنان مردم را تحریک به مطالبه می‌کرد و به آن‌ها می‌گفت با من به سهل‌انگاری و کلمات تملق‌آمیز حرف نزنید و سر من فریاد بکشید. وقتی حقتان را از من می‌خواهید، لکنت زبان نگیرید.

 کسی که تا آخر شب جمعه در ویلایش است، صبح شنبه نمی‌تواند جواب مردم فقیر را بدهد

وی افزود: امام خمینی (ره) دورنمایی از حکومت امیرالمومنین (ع) بود. هیچ وقت از کارهایی که کرد نگفت و در آخر هم از مردم عذرخواهی و تشکر کرد و منتی بر سر مردم نداشت و از نهج‌البلاغه یاد گرفته بود که باید همه چیزش را برای مردم بگذارد. علی (ع) بارها به قضات و کارگزاران خود نامه نوشت که شما هر کاری کنید ما در آن شریکیم. یعنی هر خطایی که وزیر، وکیل یا والی انجام می‌داد حضرت به پای خودش می‌نوشت.

این استاد دانشگاه بیان داشت: کسی که تا آخر شب جمعه در ویلایش و در ناز و نعمت است، صبح شنبه که نمی‌تواند جواب مردم فقیر را بدهد. علی (ع) علی شد، چون درد مردم را می‌فهمید و در دردها با مردم شریک بود. اگر کسی مقام و مسؤولیتی بگیرد و بخواهد این پست را پله‌ای برای بالارفتن از برخورداری‌ها کند، خب! چرا بیاید مسؤولیت بگیرد، دنبال کار آزاد برود. کسی که در نظام علوی پستی قبول می‌کند، باید هم مثل ایشان رفتار کند.

 اگر فرهنگ علوی واقعی باشد، نخبه‌ها مسؤولیت را قبول می‌کنند

وی ادامه داد: حکومت اسلامی هم نسبت به حاکمانش مسؤولیت‌هایی دارد و حقوق آن‌ها را هم رعایت کند. منتها وقتی این موضوع اصل شود مردم فراموش می‌شوند. اگر فرهنگ علوی واقعی باشد و شعار و نمایش نباشد، نخبه‌ها مسؤولیت را قبول می‌کنند، مثل اول انقلاب و دوران جنگ. مهدی و حمید باکری، خرازی، همت، زین‌الدین اینها در رشته‌های خودشان نخبه بودند آمدند فرمانده شدند، ریاضت کشیدند و از همه چیزخودشان گذشتند. پس این بهانه که اگر یکسری مواهب نباشد کسی نخواهد آمد اشتباه است و بیخودی ما را می‌ترسانند. البته اگر نخواهیم خیلی هم سیاه‌نمایی کنیم، همین الان هم کسانی را داریم که ریاضت خودخواسته می‌کشند تا به مردم خدمت کنند.

اسماعیلی با اشاره به نوع نگاه امانت دانستن مسؤولیت در حکومت ابراز داشت:‌ در نوع گفتار، رفتار و عملکرد اثر می‌گذارد، منتها ما باید ببینیم دنبال کدامیک از آثارش هستیم. به عنوان نمونه کسی که نگاهش به حکومت نگاه سفره است، هیچ‌گاه سیر نمی‌شود، چون فکر می‌کند که درست است سفره همیشه هست، ولی من که همیشه نیستم پس تا الان هستم آن قدر بخورم که دیگر جا نداشته باشم.

وی افزود: اما کسی که حکومت را بار کمرشکن و وزر می‌بیند، دنبال بهانه شرعی می‌گردد که بار را زمین بگذارد. در دین ما گفته می‌شود که چوپان هم علاوه بر تعهد باید تخصص داشته باشد، حالا اگر ما کسانی را انتخاب کنیم که متعهد و توانا هستند، اما به نتیجه نرسید، شرعاً ضامن نیست. از طرفی اگر فردی بدون شایستگی بیاید یا کسی بیاید که از او شایسته‌تر است، اما به هر دلیلی او انتخاب شده است، به خدا، پیغمبر خدا و خلق خدا خیانت کردیم. حتی اگر به کسی مسؤولیتی را تکلیف کردند و او می‌دانست که برای او شایسته‌تر از خودش وجود دارد نباید بپذیرد.

حاکم علوی خیال راحت ندارد و همیشه دلهره و نگرانی دارند

این استاد دانشگاه اظهار داشت: حاکم علوی خیال راحت ندارد و همیشه دلهره و نگرانی دارند، بنابراین باید نگاهمان را یکبار دیگر بازسازی و فرهنگ جبهه را حاکم کنیم.  مردم بدانند که جرأت و شجاعتی که حضرت (ع) از آن حرف می‌زنند از بالاترین عبادتهاست. یعنی اینکه انسان برای احقاق حق خودش فریاد بزند، بالاترین جهاد است. از نظر علی (ع) کسی که ظلم قبول می‌کند و توسری می‌خورد مثل کسی است که توسری می‌زند.

وی گفت: باید ایستاد و مطالبه کرد و همین است که اصلاح می‌کند. در نگاه علی (ع) کسی که جرأت دارد با حاکم صحبت کند، ارتباط قلبی هم با او دارد، چون از روی دلسوزی و ارادت با حاکم این کار را می‌کند وگرنه سکوت یا تأیید می‌کرد. امروز هم کسانی که به انقلاب و نظام علاقه دارند هر جا ایرادی ببینند، دلسوزانه می‌گویند.

انتهای پیام/