بلایی که اصلاحات بر سر امور تربیتی آورد/ چگونه می‌توان بچه‌ها را با مدرسه آشتی داد؟

خبرگزاری فارس ـ گروه آموزش و پرورش: امروز هشتم اسفند روز امور تربیتی و تربیت اسلامی نامیده شده است؛ روزی که توجه ویژه به امور تربیتی را متذکر می‌شود. روزی که به نام شهید رجایی و باهنر گره خورده است و بر اهمیت آن صد چندان می‌افزاید.

اما چرا امور تربیتی مورد اهمیت است؟ چقدر به آن بها داده شده و جایگاهش در آموزش و پرورش کشور کجاست؟ بر همین اساس به سراغ سید بابک هاشمی‌نکو رفتیم و از وی درباره امور تربیتی در نظام تعلیم و تربیت جویا شدیم.

هاشمی‌نکو، دکترای فلسفه تعلیم و تربیت و استاد دانشگاه است؛ وی در سنوات اولیه استخدام به عنوان مربی تربیتی در مدرسه مشغول به خدمت بوده است.

** شهید رجایی و باهنر سنگ‌بنای مهمی را در آموزش‌ و پرورش بنیان گذاردند

* فارس: تعریف تان از امور تربیتی چیست؟ چرا شهید رجایی و باهنر نسبت به امور تربیتی تأکید داشتند؟ 

امور تربیتی نهادی برآمده از انقلاب اسلامی است که در هشتم اسفند ۱۳۵۸ با تدبیر شهیدان عالی‌مقام رجایی و باهنر تاسیس شد؛ این دو شهید بزرگوار با تأسیس امور تربیتی و جذب مربیان تربیتی انقلابی و متعهد برای حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی و ترویج ارزش‌های انقلابی و اسلامی و مبارزه با افکار مخرب و انحرافی سنگ‌بنای مهمی را در آموزش‌ و پرورش بنیان گذاردند.

در تدبیر ارزنده این دو شهید بزرگوار همین را باید بگوییم که در اوایل انقلاب، آموزش‌ و پرورش از طرفی گرفتار فرهنگ غربی و طاغوتی بود و از طرفی از حملات گروه‌های سیاسی انحرافی بی‌نصیب نمانده بود و مدارس را آماج تبلیغات خود جهت جذب نیرو برای گروهک‌های سیاسی قرار داده بودند. مربیان تربیتی نیروهای بسیار باانگیزه‌ای بودند که تلاش بسیاری جهت بسط و گسترش تعلیم‌ و تربیت اسلامی و انجام فعالیت‌های تربیتی در کنار آموزش دانش‌آموزان انجام دادند.

**با تأسیس سازمان دانش‌آموزی تمام کانون‌های تربیتی و اردوگاه‌ها از امور تربیتی جدا شد

* فارس: در یک دوره‌ای امور تربیتی به رغم این اهمیت، دچار افول شد؛ دلیل این موضوع چه بود؟

بله، همینطور است؛ این دوران طلایی دهه ۶۰، در دهه ۷۰ دگرگون شد و با سیاست‌های دوره سازندگی با ارزش‌های جدیدی که در جامعه مطرح شد، مدیریت نهاد امور تربیتی نیز حرکت رو به افولی را آغاز کرد و سپس با حاکم شدن دولت اصلاحات، تیر خلاصی به معاونت پرورشی شلیک شد و در سال ۱۳۷۸ با تأسیس سازمان دانش‌آموزی تمام کانون‌های تربیتی و اردوگاه‌ها از نهاد امور تربیتی منفک و به سازمان دانش‌آموزی ملحق شد.

سرانجام در دولت اصلاحات با شعار زیبای تعمیم فعالیت‌های تربیتی به معلمان و برگزاری چند بحث هدایت‌شده تلویزیونی در آذرماه ۸۰، انحلال معاونت پرورشی به امضای وزیر وقت آموزش‌ و پرورش رسید و پست‌های امور تربیتی به سازمان دانش‌آموزی، معاونت تربیت‌بدنی و آموزش نظری و مهارتی و آموزش نظری و عمومی منتقل شد.

**عملاً با حذف امور تربیتی، فعالیت‌های تربیتی در مدارس بسیار کم‌رنگ و کم‌اثر شد

* فارس: این اتفاق چه اثر بر امور تربیتی گذاشت؟

نه‌تنها از روند تعمیم فعالیت‌های تربیتی به معلمان اثری دیده نشد بلکه عملاً با حذف امور تربیتی، فعالیت‌های تربیتی در مدارس بسیار کم‌رنگ و کم‌اثر شد و با رشد آسیب‌های اجتماعی و تهاجم فرهنگی غرب، وضعیت مناسبی در مدارس مشاهده نمی‌شد.

فردی که موضوع احیای امور تربیتی را مطرح کرد رهبر معظم انقلاب بودند و نقش بی‌بدیلی در این راستا ایفا نمودند. تشکل‌های انقلابی نیز مانند کانون تربیت اسلامی در بیانیه‌ها و مصاحبه‌ها این‌موضوع را به‌صورت کارشناسی دنبال کردند و نهایتاً در فروردین ۱۳۸۵ با مصوبه‌ مجلس، طرح احیای معاونت پرورشی و سلامت در جلسه علنی مجلس به تصویب رسید و مجدداً تشکیلات امور تربیتی در حوزه ستادی دایر شد.

** چرا کارنامه‌ دانش‌آموزان فقط دارای نمره‌های درسی است؟

*فارس: همانطور که از نام وزارت آموزش و پرورش مشخص است، آموزش در کنار پرورش است اما همواره نسبت به خلأ مسائل پرورشی در مدارس گلایه می شود، دلیل چیست؟

متأسفانه فعالیت‌های تربیتی در مدارس ما بسیار کم‌رنگ است و به ارسال بخشنامه‌هایی صوری و برگزاری چند مسابقه و از این قبیل بسنده می‌شود البته اشکال کار در این است که نظام آموزش‌ و پرورش ما تک‌بعدی است و بیشتر به‌دنبال آموزش و تدریس کتب درسی است درصورتی‌که در سند تحول بنیادین ۶ ساحت تربیتی مطرح‌ شده است.

از ساحت دینی و اخلاقی تا ساحت‌های زیبایی‌شناختی و هنری، ساحت زیستی و بدنی، ساحت اقتصادی، ساحت علمی و فناوری و ساحت اجتماعی مطرح شده است پس چرا کارنامه‌ای که به دانش‌آموزان می‌دهیم فقط دارای نمره‌های درسی است درصورتی‌که در بسیاری از کشورهایی که در آموزش‌وپرورش آنها توفیق بیشتری ملاحظه می‌شود، می‌بینیم که کارنامه آن‌ها هم آموزشی است و هم تربیتی و تک‌بعدی کار نمی‌کنند.

وقتی در کارنامه یک‌ساله دانش‌آموز اثری از وضعیت دانش‌آموز در فوق‌برنامه‌ها و فعالیت‌های تربیتی مشهود نیست، رفته‌رفته اهمیت موضوع برای دانش‌آموز و اولیای او نیز کم‌رنگ می‌شود و اگر به‌دنبال آموزش‌ و پرورش چندبعدی و چند ساحتی هستیم، لازم است ارزشیابی و کارنامه چند ساحتی به دانش‌آموز تحویل دهیم.

** تربیت حیطه‌ای وسیع دارد و آموزش نیز وسیله‌ای برای تربیت است

*فارس: به نظر شما وزن پرورش نسبت به آموزش چقدر است؟

در آموزش و پرورشی که بر اساس مبانی تعلیم و تربیت اسلامی تنظیم‌ شده حتما تربیت نسبت‌ به آموزش اولویت دارد؛ در قرآن کریم در ۳ آیه شریفه تربیت به آموزش اولویت داده‌ شده «و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه»  و تنها در یک آیه بوده که ابتدا بحث تعلیم مطرح‌ شده که مفسرین می‌گویند آن‌جا نیز نگاه رتبه‌ای مطرح نبوده است.

اگر معنای تربیت را توجه داشته باشیم خواهیم دید که تربیت حیطه‌ای وسیع دارد و آموزش نیز وسیله‌ای برای تربیت است و با این نگاه نمی‌توان آموزش را از تربیت جدا کرد چون آموزش زیر مجموعه تربیت است ولی اگر بحث تربیت را در آموزش‌های دینی، اخلاقی، تربیت بدنی، فوق برنامه، اردوها، بازدیدها، مسابقات و فعالیت‌های اجتماعی محدود کنیم حداقل وزن پنجاه درصد را برای هر یک قرار می‌دهم.

**اکثر مربیان تربیتی کارآمد در پست‌های اداری یا مدیریتی مشغول شدند!

* فارس: وضعیت پرورشی مدارس را چطور ارزیابی می‌کنید؟

همان‌طور که در پاسخ سؤالات قبل عارض شدم در دوره سازندگی افول امور تربیتی آغاز شد و اکثر مربیان تربیتی کارآمد در پست‌های اداری یا مدیریتی مشغول شدند و بسیاری نیز خود را به سایر نهادها منتقل کردند اما در دوره اصلاحات، در زمان ریاست‌جمهوری آقای خاتمی تیشه به ریشه امور تربیتی زده شد و با انحلال معاونت پرورشی عملاً رکود فعالیت‌های تربیتی در مدارس رقم زده شد.

هر چند در سال ۸۵ معاونت پرورشی احیا شد و تحرکات خوبی آغاز شد اما واقعیت این است که در هشت سال گذشته دولت یازده و دوازده نیز شاهد امور تربیتی موثری در آموزش و پرورش نبودیم و ظاهرا اراده‌ای به تقویت این نهاد نداشتند و مصداق آن هم تعطیلی رشته تربیت مربیان تربیتی در دانشگاه فرهنگیان بود.

طبیعی است که تأثیر این انحلال و رکود در مدارس دیده شود و فعالیت‌های ناب و اثرگذار تربیتی جای خود را به فوق برنامه‌ها و برگزاری مسابقات و نصب تراکت در تابلو اعلانات مدرسه بدهد هر چند با وجود برخی مدیران و مربیان متعهد در معدودی مدارس فعالیت‌های خوبی نیز صورت گرفته است اما فراگیر نبوده و شامل همه مدارس نمی‌شده است؛ امروز با گسترش آثار جنگ نرم و هجوم لیبرالیسم و نئولیبرالیسم غربی و رشد آسیب های اجتماعی بیش از هر زمان دیگر به امور تربیتی موثر نیاز داریم.

** نقش معلم صرفا آموزش نیست

* فارس: به نظر شما چه فعالیت هایی باید در امور پرورشی مدارس انجام شود که هنوز انجام نشده است؟

با توجه به وضعیتی که در مدارس شاهد هستیم و با توجه به سیاست‌های گام دوم انقلاب نیاز هست که امور تربیتی تقویت شود و نقش مؤثرتر خود را در مدارس ایفا کند در وهله اول امور تربیتی نیاز به جذب مربیان تربیتی مؤمن، جوان، متخصص، هنرمند و خلاق دارد تا مربیان بتوانند نقش الگویی مناسبی را در مدارس ایفا کنند.

امور تربیتی امروز باید خود را با توجه به نیازهای نسل امروز تنظیم کند و همان‌طور که در سند تحول بنیادین آمده برای تمام ۶ ساحت تربیتی برنامه ارائه شود و به دنبال تربیت نسلی چند بعدی باشد.

مطلوب نظام تعلیم و تربیت اسلامی این است که محصول آن هم انقلابی و مومن به ارزش‌ها باشد و هم علاقه‌مند به علم و دانش، هم آشنا به فناوری باشد و هم هنرمند، هم حضور فعال در عرصه‌های اجتماعی داشته باشد و هم آشنا به عرصه اقتصادی و خلاصه اینکه برای یک زندگی پاکیزه و موفق تربیت شود و لازم است مدرسه برای رسیدن به چنین محصولی از هر لحاظ تقویت و آماده شود. 

در چنین مدرسه‌ای مدیر مدرسه باید همانطور که خود را در بحث آموزش مسؤول می‌داند، در زمینه تربیتی نیز مکلف بداند و معاون پرورشی به عنوان هماهنگ کننده امور تربیتی از همه پتانسیل مدرسه و معلمان برای تربیت کمک بگیرد و نقش معلم صرفا آموزش نیست.

بلکه هر معلم خود را یک مربی دانسته و در زمینه انتقال مهارت‌های زندگی طیب به دانش‌آموز کوشش نماید و مدرسه از یک محل آموزش خشک و بی روح تبدیل به مکانی با برنامه های متنوع تعاملی با دانش‌آموزان شود که آنها از بودن در این مکان مسرور باشند مدرسه را دوست داشته باشند.

**هیچ چیز جای مدرسه را نمی‌تواند پر کند

* فارس: در این دوره کرونا، وضعیت پرورشی در مدارس را چگونه ارزیابی می کنید؟

کرونا هم به آموزش مدارس ضربه زد و هم به فعالیت‌های پرورشی در مدارس؛ در بحث تربیت چون نیاز به محیط تعاملی هست، تعطیلی مدارس باعث تعطیلی فعالیت‌های تربیتی شد.

در خصوص نرم افزار شاد؛ البته حضور اولیه موفقی داشت اما در ادامه نیاز به اصلاح و تقویت بیشتری داشت که بتواند همه دانش‌آموزان را جذب کند؛ در این نرم‌افزار سعی کردند قسمت تربیتی را نیز فعال کنند و برنامه‌هایی نیز ارائه شد اما به نظر من هیچ چیز جای مدرسه را نمی‌تواند پر کند.

** امور تربیتی می‌تواند  بچه‌ها را با مدرسه‌ آشتی دهد

* فارس:  پیشنهادتان برای بهبودی شرایط مدارس در بخش امور تربیتی؟

با توجه به اهمیت موضوع تربیت لازم است که مسؤولین نیز به امور تربیتی توجه بیشتری مبذول کنند و دولت و مجلس بودجه مناسبی به این قسمت اختصاص دهند.

همه می‌دانیم که بودجه غیر پرسنلی آموزش‌ و پرورش که باید صرف کیفی بخشی شود تنها ۳ درصد از بودجه آموزش و پرورش است و بقیه بودجه سهم پرداخت پرسنلی است ، درحالی‌که در کشورهای موفق آموزشی این سهم حدود ۳۰ درصد است بنابراین نکته اول بودجه مناسب برای ارتقای امور تربیتی است.

دوم، تربیت و اختصاص مربیان جوان، متعهد، متخصص و هنرمند و با انگیزه به مدارس که بخش نیروی انسانی امور تربیتی با  تحولی روبرو شود؛ اکثر نیروهای امور تربیتی یا از این نهاد رفته‌اند یا بازنشسته شده یا در شرف بازنشستگی می‌باشند پس تزریق نیروی باانگیزه تاثیر زیادی در ارتقا پرورشی دارد.

سوم، بحث تعمیم فعالیت‌های تربیتی به همه دست‌اندرکاران  مدرسه می‌باشد. معلم امروز نیز باید هم آموزش و هم تربیت را مدنظر قرار دهد به‌نظر من حتی یک سرایدار مدرسه هم نقش مهمی در تربیت می‌تواند ایفا کند با این روش تمام ارکان مدرسه و همکاران، خود را در قبال تربیت دانش‌آموزان مسؤول خواهند دید.

چهارم، امور تربیتی عصر امروز، امور تربیتی چند بعدی و چند ساحتی است. برای شناسایی و شکوفا ساختن استعدادهای دانش‌آموزان که در تعریف تربیت هم لحاظ شده لازم است مدرسه در تمامی ابعاد برنامه داشته باشد از فعالیت‌های مذهبی و عبادی تا فعالیت‌های هنری و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی گرفته تا آموزش مهارت‌های زندگی در دستور کار قرار گیرد.

امور تربیتی امروز می‌تواند نشاط و شادابی را به مدرسه تزریق کند و خلأها را پر نمایند و بچه‌ها را با مدرسه‌ آشتی دهد.

انتهای پیام/