روایتی از تسلط انگلیسی‌ها بر صنعت نفت ایران قبل از انقلاب/ سود کنسرسیوم خارجی از شرکت نفت ایران بیشتر بود
غلامحسین زورمند کارشناس باسابقه مناطق نفت‌خیز جنوب در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره به وضعیت صنعت نفت ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی عنوان کرد: همانطور که می‌دانید قبل از انقلاب شرکت کنسرسیوم (شرکت سهامی خدمات خاص نفت) مسئولیت برنامه‌ریزی، اکتشاف، توسعه و بهره‌برداری از میادین و مخازن ایران را برعهده داشت. این شرکت که شامل تعدادی از شرکت‌های خارجی در قالب یک کنسرسیوم بود، تامین منابع مالی را نیز در اختیار داشت و فروش نفت ایران نیز در دست این شرکت بود.
وی اظهار داشت: این شرکت یک ساختمان اصلی دو طبقه در نیوسایت اهواز (کوی فدائیان اسلام) و یک ساختمان در تهران در خیابان انقلاب به نام اکتشاف و تولید در اختیار داشت و تمامی امور نفت مملکت در خشکی را اداره می کرد. البته در تهران شرکت نفت فلات قاره نیز توسط خارجی‌ها اداره می‌شد و امور اکتشاف، تولید و بهره‌برداری نفت در دریا را در اختیار داشت.
*سود شرکت‌های غربی از درآمدهای نفتی کشور، بیشتر از درآمد شرکت نفت ایران بود
زورمند گفت: استحضار دارید که قرارداد شرکت کنسرسیوم با مدیریت عامل شرکت ملی نفت منعقد می‌شد که علاوه بر مدیرعامل وقت، شخص شاه نیز در نحوه قرارداد و میزان و درصد مشارکت این قرارداد دخیل بود. نوع قرارداد فی‌مابین در آن زمان، در قالب قرارداد مشارکتی به صورت مشارکت ۵۰-۵۰ درصد بود.
کارشناس باسابقه مناطق نفت‌خیز جنوب افزود: نحوه هزینه و درآمد نیز بدین صورت بود که شرکت کنسرسیوم با سلیقه خود و بر اساس تشخیص خودش، هزینه‌های مختلف از جمله اکتشاف، توسعه، بهره‌برداری، فروش و خدمات جانبی را محاسبه میکرد و در نهایت از سود حاصله ۵۰ درصد را خودش برمیداشت و ۵۰ درصد سود را به شرکت ملی نفت ایران پرداخت میکرد.
وی گفت: شرکت کنسرسیوم علاوه بر سود ۵۰ درصدی، سودهای دیگری نیز از صنعت نفت کشور به دست می‌آورد. این شرکت کلیه فعالیت‌های مربوط به خرید را نیز خود مستقیما از دفتر لندن سفارش داده و خرید میکرد، سود حاصل از درصد خرید نیز به شرکت‌های غربی متعلق به همین کنسرسیوم (به اصطلاح هفت‌خواهران) می‌رسید و هیچگونه مزایا و درصدی به ایرانیان تعلق نمی‌گرفت.
*تصمیم‌گیری در صنعت نفت ایران وابسته به معادلات اقتصادی انگلیسی‌ها بود
زورمند درباره شیوه اداره صنعت نفت ایران قبل از انقلاب عنوان کرد: در آن سال‌ها مسلما ایرانی‌ها چه کارکنان و چه کارفرما (شرکت ملی نفت) در تصمیم‌گیری در صنعت نفت ایران نقشی نداشتند و تصمیم‌گیری بیشتر تحت تاثیر معادلات مالی و اقتصادی انگلیسی‌ها انجام می‌شد.
کارشناس باسابقه مناطق نفت‌خیز جنوب گفت: در بحث مطالعات مخازن، کار بیشتر بر عهده انگلیسی‌ها بود ولی در بخش عملیات و حفاری نفوذ آمریکایی‌ها بیشتر بود. اما از آنجا که در شرکت کنسرسیوم در بخش عملیاتی، مهندسی و حفاری از نیروهای باسواد و بر اساس شایستگی استفاده می‌شد، در آن سال‌ها ایرانی‌های متعددی بودند که توانستند با ارائه شایستگی خود تا حد رئیس مهندسی نفت، رئیس بهره‌برداری و در اواخر رئیس حفاری و حتی در امور مالی نیز تعدادی در راس امور قرار بگیرند.
وی افزود: البته از این تعداد از مهندسان ایرانی نیز عده‌ای بعد از انقلاب از ایران رفتند ولی تعدادی نیز با توجه به تعهد خود به کشور در ایران ماندند و پس از خروج کنسرسیوم از ایران، مسئولیت توسعه، تولید و بهره‌برداری از نفت و گاز را برعهده گرفتند.
زورمند گفت: حتی این مهندسان در واحدهای بهره‌برداری در خارک، آغاجاری، گچساران، مارون، کارون و … نیز در طول جنگ تحمیلی جان خود را زیر بمباران از دست دادند، ولی اجازه ندادند حتی دقیقه‌ای تولید و فروش نفت قطع شود. بدین صورت هم انرژی کشور تامین شد و هم چرخ اقتصاد وابسته به فروش نفت متوقف نشد.
*تولید غیرصیانتی شرکت‌های خارجی به میادین نفتی ایران آسیب زد
کارشناس باسابقه مناطق نفت‌خیز جنوب گفت: بعد از انقلاب در حوزه تصمیم‌گیری در صنعت نفت، تغییرات بسیار زیادی ایجاد شد و ایران اولین کشور آسیایی و خاورمیانه‌ای بود که سرنوشت این سرمایه عظیم و بزرگ ملی را خود به دست گرفته بود و خود تصمیم‌گیرند ثروت و انفال مردم شد و نه یک کشور یا کنسرسیوم خارجی.
وی گفت: با آغاز انقلاب یکی از مسائل مهم در تولید نفت و گاز از میادین ایران یعنی «تولید صیانتی» به پشتوانه نیروهای متعهد و باتجربه و نیز جوانان ایرانی در دستور کار قرار گرفت. بر همین اساس برنامه تولید هر یک از مخازن و میادین نفتی بر پایه رعایت MFR، طراحی، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی شد.
زورمند گفت: تدوین برنامه تولید قبل از انقلاب در دست شرکت کنسرسیوم بود و به هر طریقی که خودشان تشخیص می‌دادند بر اساس منافع خود و نه منافع ایران، برنامه تولید را تدوین می‌کردند. در آن زمان تولید نفت از مخازن ایران به صورت غیرصیانتی انجام می‌شد تا بیشترین تولید در کمترین زمان اتفاق بیفتد و سود این شرکت‌ها حداکثر شود. تولید غیرصیانتی آسیب‌های جدی به مخازن نفت ایران وارد کرد و باعث شد بخشی از ذخایر نفت ایران نابود شده و امکان تولید آن از بین برود.
کارشناس باسابقه مناطق نفت‌خیز جنوب گفت: بعد از انقلاب همچنین برنامه‌هایی برای جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه، ایجاد واحدهای نمک‌زدایی و ایستگاه‌های تقویت فشار و … اجرایی شد. یکی از مهمترین تصمیم‌های ملی کشور در صنعت نفت، تزریق گاز به مخازن نفتی برای افزایش فشار آنها و ازدیاد برداشت از میادین بود که زیر نظر وزارت نفت به انجام رسید.
* با وقوع انقلاب اسلامی ایران فصل جدیدی در حوزه قراردادی صنعت نفت شکل گرفت
وی درباره پیشینه قراردادهای نفتی در صنعت نفت ایران گفت: از سال ۱۲۵۱ شمسی تا همین چند سال پیش قراردادهای متعددی برای برداشت و تولید از میادین نفتی با خارجی‌ها تدوین شده است. این قراردادها تا قبل از سال ۱۳۲۹-۱۳۳۰ که مهمترین واقعه صنعت نفت کشور یعنی ملی شدن صنعت نفت به وقوع پیوست، کلا در اختیار شاه و به امر شاهان قاجار منعقد می‌شد و از هیچ قانون ملی تبعیت نمیکرد.
زورمند گفت: پس از ملی شدن نفت در قراردادهای نفتی تغییراتی ایجاد شد اما به دلیل اینکه باز از دید قانون‌مداران و مجلس خارج بود، در نهایت منافع ملت و انفال عمومی مردم رعایت نمی‌شد و در کل بازیافت از منابع و درآمدهای نفت به دو بخش یعنی خارجی‌ها و دربار شاه تعلق می‌گرفت.
کارشناس باسابقه مناطق نفت‌خیز جنوب گفت: با وقوع انقلاب اسلامی ایران و تاسیس وزارت نفت فصل جدیدی در حوزه حقوقی و قراردادی صنعت نفت مطابق با مقتضیات و شرایط و تجارت بین‌المللی و منطقه‌ای، تحت عنوان “قانون و ظایف و اختیارات وزارت نفت” بر اساس منافع کشور و ملت تدوین شد.
وی ادامه داد: در این قانون جذب سرمایه و سرمایه‌گذاری خارجی‌ها در اکتشاف، توسعه و تولید از میادین نفت و گاز ایران به روش قبل از انقلاب یعنی مشارکت در مخازن و میادین ممنوع شد و به تدریج در سال‌های ١٣٩٠ و ١٣٩١ قانون اصلاع قانون نفت و قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت در راستای ضرورت تدوین قراردادهای جدید نفت برای جذب سرمایه در اکتشاف و توسعه میادین نفت و گاز ایران فراهم شد و بر این اساس قراردادهای خدماتی همانند قرداد بیع متقابل و IPC تهیه شدند.
*لزوم حمایت و ایجاد شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی در گام دوم انقلاب
کارشناس باسابقه مناطق نفت‌خیز جنوب گفت: بدون تردید وجود منابع عظیم نفت و گاز در ایران و موقعیت ژئوپلیتیک کشور باید یکی از ابزارهای بسیار مهم و اثرگذار در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور باشد، زیرا درآمدهای ارزی نفت و گاز به عنوان پایه انرژی و همچنین رکن اصلی در امنیت ملی و جایگاه بین‌المللی می‌تواند با مدیریت صحیح ما را در جهان از موقعیت و جایگاه خوبی برخوردار کند.
وی ادامه داد: برای رسیدن به این جایگاه والا، مسلما تعامل بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری کلان به همراه ارتقای نیروهای متخصص و شرکت‌های داخلی نفت و گاز ایرانی از ملزومات اصلی در گام دوم انقلاب است. در گذشته به دلیل اینکه صنعت نفت و گاز کشور در دست خارجی‌ها بوده، این نقش استراتژیک از ایرانی‌ها سلب شده بود، اما اکنون همه‌چیز صنعت نفت در دست خود ایرانی‌ها است. در نتیجه ضروری است که این نقش‌آفرینی با توجه به بازی‌های سیاسی شرق و غرب با کشورهای جهان سوم از سوی مدیران ارشد نظام جمهوری اسلامی در حد توان، تدبیراندیشی و برنامه‌ریزی شود.
زورمند گفت: در طی ۴۳ سال گذشته نیز کارهای زیادی برای ارتقای جایگاه ایران انجام شد که از جمله آنها در جذب سرمایه، در انتقال تکنولوژی و تغییر روش‌های سنتی به روش‌های روز (برای مثال زمان حفاری یک چاه) در توسعه و نگهداشت تولید بود. در مدیریت‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری و خروج از تک محصولی بودن و ورود به احداث شرکت‌ها و واحدهای تبدیلی و صنایع تکمیلی نیز اقدامات خوبی انجام شد.
وی در پایان اظهار داشت: حال که شرکت‌های خارجی به دلیل تحریم نمی‌توانند به ایران بیایند، بهتر است با تلاشی که در ۳ سال گذشته برای ایجاد شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی (E&P) انجام شده است، این مهم با اهمیت تلقی شود و در تقویت این شرکت‌ها و کنسرسیوم‌هایی که از جمع آنها تشکیل می‌شود تکیه نمود و این نگرش را به عنوان گام دوم انقلاب در دستور کار قرار داد.
انتهای پیام/
