اولویت‌بندی کمک‌های نیکوکارانه از نگاه مصطفی ملکیان

به گزارش ایسنا، این استاد فلسفه و اندیشمند در دومین جلسه از درس‌گفتارش درباره فلسفه و اخلاق نیکوکاری که ۲۹ دی به‌میزبانی آکادمی آگاپه برگزار شد به بیان قلمرو کارهای نیکوکارانه و تبیین نیّات نیکوکاری پرداخت.

مشروح سخنان او در این نشست در ادامه می‌آید: “سوال این است، امور خیریه شامل چه چیزهایی‌ست؟ کارهای خیر چه قسمت‌هایی از زندگی ما را پوشش می‌دهند؟  پاسخ به این سوال مستلزم شناساییِ نیازهای بشر است. آبراهام مازلو، روانشناس آمریکایی، به‌خوبی نیازهای بشر را طبقه‌بندی کرده‌است.

البته ما نیازهای فراوانی داریم، خارج از تفاوت‌هایی که انسان‌ها با هم دارند، همگی نیازهایی دارند. این نیازها فوریت و اهمیت مشابه در انسان‌های مختلف ندارند. اما وقتی این نیازها معین شد، تلاش انسان‌ها باید معطوف به رفع آن‌ها شود. بنابراین اولویت‌ها در کار خیر به اولویت‌های نیازهای بشری وابسته است. انجمن‌های خیریّه باید به این مسئله توجه کنند. در این باب، اولویت‌بندی کمک‌های نیکوکارانه باید مطابق ذیل باشد:

۱. کمک به بیماران. بالاخص بیماران محتضر. بیماران محتضر مقدم‌اند بر بیماران غیرمحتضر. در مرحله بعد سایر بیماران قرار می‌گیرند.
۲. کمک به بی‌سرپرستان: کسانی‌که کسی متکفل اوضاع آن‌ها نیستند و کسی عهده‌دار مسائل آن‌ها نیست.
۳. کمک به کسانی‌که از لحاظ اقتصادی فقیرند. یعنی کسانی‌که ضروریات زندگی را نمی‌توانند تامین کنند.
۴. کمک به کسانی‌که بیکارند. دارای شغل و حرفه درآمدزا نیستند.
۵‌. کمک به افراد مسن. فرقی بین پیرمرد و پیرزن نیست. به هر دو باید توجه شود.
۶. کمک به ستم‌دیدگان. کسانی‌که حقی از آن‌ها ضایع شده و نمی‌توانند حق خود را استیفا کنند و مظلوم‌اند.
۷. کمک به درمان‌جویان. کسانی‌که به لحاظ ذهنی یا روانی مشکلاتی دارند و باید درمان شوند.
۸. کمک به ناآموختگان و ناپروردگان. کسانی‌که تعلیم و تربیت کافی در زندگی ندیده‌اند، مشکلاتی برای خود و دیگران به‌وجود می‌آورند. باید به این مسائل پرداخت. گاهی ناآموختگان برای احرازِ شغل و حرفه، تعلیم و تربیتی ندیده‌اند. اگر بتوانیم به این‌گونه اشخاص شغلی بیاموزیم، می‌توانند درآمدزا شوند و زندگی مستقلی پیدا کنند.

گاهی شخص مشکل دیگری دارد. مهارت‌های زندگی را یاد نگرفته‌است و این غیر از شغل و حرفه اوست. مهارت‌های زندگی شامل ۲۴ مهارت است که با استفاده از آن انسان می‌تواند زندگی موفق و اخلاقی داشته‌باشد. زندگی انسان باید دو ویژگی داشته‌باشد: موفق باشد و اخلاقی. زندگی موفق به‌معنای دستیابی به مطلوب‌های اجتماعی مورد نظر فرد اعم از ثروت، شهرت، قدرت، محبوبیت، احترام، آبرومندی و علم. و نکته دیگر این‌که این موفقیت به‌واسطه زیر پا گذاشتن اخلاق به‌دست نیامده‌باشد. بنابراین پرورده بودن ممکن است به این معنی باشد.

معنی سومی برای ناآموخته بودن وجود دارد و آن این‌که ممکن است فردی به علم، هنر و فنی علاقه داشته‌باشد ولی زندگی به او مجال نداده‌باشد تا آن علم را بیاموزد. الیزابت کوبر راس، روانشناس مرگ، تمام عمر خود را به بیماران در حال احتضار معطوف کرد. او می‌گوید یکی از مسائلی که در لحظات آخر عمر، بیمار در حال احتضار را آزرده‌خاطر می‌کند، نیازهایی‌ست که فرصت برآورده شدن آن‌ها در طول زندگی بیمار فراهم نشده‌. خلاء‌های پُرناشده در درون او، جزو نیازهای وجودی اوست.

این طبقه‌بندی راجع‌به اشخاص است. اما فقط اشخاص نیستند که اولویت کمک‌های نیکوکارانه خیریّه‌ها و انجمن‌ها را تعیین می‌کنند. سلسله‌ای از فعالیت‌ها هم هستند که آن‌ها نیز در تعیین اولویت‌های نیکوکاری تاثیرگذارند و باید بدان‌ها نیز توجه شود. اما قبل از بیان این طبقه‌بندی جدید مطلبی دیگر را باید عرض کنم. تمام هشت گروه اجتماعی که در فوق ذکر شد باید دو چیز از ما دریافت کنند؛ یکی کمک و دیگری پشتوانه روحی و معنوی.

همه هشت گروه به این دو بخش نیاز دارند؛ هم کمک و هم حمایت روحی و معنوی. اگر فقیر باشیم از دو چیز رنج می‌بریم؛ یکی این‌که پول نداریم و دیگر این‌که محتاج فردی دیگر هستیم. اگر فردی به فقیری پولی می‌دهد باید به‌گونه‌ای این وجه را به او اعطا کند که رنج او را بکاهد، انگار دارد به فرزند خود، برادر یا پدر یا مادر خود کمک می‌کند.

اما پنج نوع فعالیت است که موسسات خیریّه و نیکوکاری باید تلاش کنند کمک‌های خود را به‌ترتیب اولویت، معطوف این پنج فعالیت کنند.
۱. فعالیت‌های مربوط‌به تحقیقات طبّ و پزشکی. یعنی هرگونه کمک به انجام تحقیقات علمی در حوزه طبّ و پزشکی که منجر می‌شود بیماری‌های لاعلاج به بیماری‌های صعب‌العلاج تبدیل شوند. یا کمک به تحقیقات علمی در حوزه طبّ و پزشکی که موجب می‌شود بیماری صعب‌العلاج تبدیل به بیماری سهل‌العلاج شود و سهل‌العلاج تبدیل به بیماری‌هایی شود که آثار سوء در بدن بیمار باقی نمی‌گذارد.
۲. فعالیت‌های مربوط‌ به تحقیقات جهت فقرزدایی. یعنی هر کاری که منجر می‌شود به کاهش و از بین بردن فقر. فقرزدایی به میزان ثروت، کیفیت توزیع ثروت، کیفیت مالیات‌گیری و کیفیت بیمه‌ها بستگی دارد.
۳. فعالیت‌های مربوط به تحقیقات حفاظت از محیط‌زیست.
۴. فعالیت‌های مربوط به تحقیقات عدالت اجتماعی. تحقیقاتی که نشان می‌دهد عدالت چگونه در ظرف زندگی اجتماعی و نهادهای اجتماعی پدید می‌آید. عدالت در نهاد خانواده، اقتصاد، تعلیم و تربیت، علم و فن و هنر، سیاست، قانون‌گذاری، دین و مذهب و روابط بین‌الملل. چه اقتضائاتی وجود دارد که منجر می‌شود این نهادها عادلانه باشد. هر یک از این نهادها سلسله قوانین و مقرراتی دارند که همه آن‌ها باید عادلانه باشند تا مجموع نهاد عادلانه شود.
۵. فعالیت‌هایی که مربوط به تحقیقات در حوزه تعلیم و تربیت می‌شود. این تحقیقات بسیار در جهان نوباوه است و نیاز است پیشرفت کند.

بنابراین هشت قشر اجتماعی و پنج نوع تحقیقات مورد گفت‌وگو در باب فعالیت‌های خیرخواهانه در قلمرو کارهای خیر و نیکوکاری‌ست.

اما مطلب دیگر در باب اهداف صحیح کارهای خیر و نیکوکاری‌ست. اگر چه هدفی داشته‌باشیم درست است و اگر چه هدفی داشته‌باشیم نادرست است. فلاسفه شش هدف را برای فعالیت‌های نیکوکارانه صحیح می‌دانند.

۱. عشق به خلق‌الله، عشق به خداست. یکی از مصادیق عشق آگاپتیک، عشق خدا به انسان است. خداوند به انسان بی‌قید و شرط عشق می‌ورزد. عشق خدا عشق تملک‌جویانه نیست. حال ممکن است کسی بخواهد از خدا سپاس‌گزاری کند. ولی چون خدا را نمی‌یابد، به بنده خدا عشق می‌ورزد.
۲. نیت دوم، تشبه یا تخلق به اخلاق‌الله است. یعنی مشارکت با خدا در عشق‌ورزی به بندگان خدا. این موضوع را عرفا تاکید می‌کنند. یعنی آدمی صفاتی شبیه به صفات خدا را در خود ایجاد کند.
۳. نیت سوم، کمک به دیگران با هدف از بین بردن انانیت در وجود خود است. با کمک به دیگران، خودمحوری، خودبینی و خودخواهی را در خود از بین می‌بریم. این دیدگاه، دیدگاه بودائیان است. یعنی منافع و مضار خود را نادیده بگیریم و از خود بگذریم و به دیگران بدهیم.
۴. نیت چهارم، مبارزه با نفس است. این دیدگاه در ادیان غربی و ابراهیمی رواج دارد. هرچه بیشتر با نفس بجنگیم بیشتر رشد می‌کنیم. هرچه طبق خواسته‌های نفس رفتار کنیم بیشتر محدود می‌شویم. کارهای خیر خوشایند نفس نیستند، بنابراین هرچه بیشتر کمک کنیم در واقع داریم با نفس خود جهاد و جنگ می‌کنیم.
۵. نیت پنجم، کاستن درد و رنج انسان‌هاست. یعنی کاری کنیم که از درد و رنج انسان‌ها بکاهیم.
۶. نیت ششم، عقلانی بودن زندگی اجتماعی‌ست. عقل حکم می‌کند که در جامعه بیماری، فقر، ظلم و جهل وجود نداشته‌باشد. اگر بخواهیم جامعه‌ای را عقلانی کنیم باید تلاش کنیم این چهار آفت را از آن بزداییم.
۷. اما من نیت هفتم را به این شش نیت اضافه می‌کنم. و آن نیتی‌ست که به‌سادگی قابل اثبات است. اگر این آموزه مفهوم واقع شود، راهی نمی‌ماند جز این‌که نیکوکارانه زندگی کنیم. و آن رایگان‌بخشی هستی است. هیچ نعمتی نیست که به انسان رایگان اعطا نشده‌باشد. تمامی نعماتی که توسط خداوند به ما اعطا شده همه رایگان‌بخشی شده‌است، بنابراین وقتی این همه نعمت به ما رایگان بخشیده‌ شده
‌است، دیگر راهی جز نیکوکاری بر ما نمی‌ماند.”

بر اساس این خبر، این موارد در جلسه آتی تشریح خواهد شد.

همچنین اعلام شده است: آکادمی آگاپه یکی از دپارتمان‌های موسسه نیکوکاری مهر هوشمند (آگاپه) است، که در راستای ماموریت این سازمان مردم‌نهاد عام‌المنفعه، غیرسیاسی و غیرانتفاعی، به‌دنبال توسعه فرهنگ نیکوکاری و احسان در جامعه، افزایش آگاهی و دانش جمعی درخصوص امداد اجتماعی اثربخش و حمایت هوشمندانه از سازمان‌های مردم‌نهاد و موسسات نیکوکاری‌ست. در این راستا تلاش می‌کند ارتباط بین نهادهای دانشگاهی، استادان و مراجع علمی را با حوزه اجتماعی و جامعه مدنی تسهیل کند.

انتهای پیام