کلاف سردرگم اقتصاد در دست کارآفرینان اجتماعی/ کارآفرینان اجتماعی می‌توانند فقر را ریشه‌کن کنند؟
گروه اجتماعی – خبرگزاری فارس – سودابه رنجبر:این روزها مباحث «نوآوری اجتماعی» و حل مسئله به نحو خلاقانه ای پررنگ شده است. تا بتواند به هزار و یک معضل اجتماعی پاسخ دهد. حالا فکرش را بکنید حل مسئله ای با عنوان های معضل کسب‌وکار، اشتغال، موانع کارآفرینی و فقر می‌تواند چه کلاف سردرگمی باشد! حتی باز کردن گره های این کلاف از عهده دولت‌ها هم برنمی‌آید. حتی نهادهای متولی هم برای حل مسئله درمانده اند. به نظر می‌آید این عرصه چندان در اختیار کسی نیست! حالا روی نگاهمان به آدم‌های پرانرژی و فعالان حوزه نوآوری اجتماعی است. شاید که آن‌ها با ایده‌های خلاقانه و نوآورانه‌شان بتوانند گره‌ای بگشایند.
سومین دورهمی از سلسله دورهمی های هفت‌گانه با حضور فعالان نوآوری‌های اجتماعی و به همت ستاد نوآوری های اجتماعی زیرمجموعه ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) در عرصه کارآفرینی برگزار می‌شود تا نقش «کارآفرینان اجتماعی» در حل مسائل کشور به بحث و بررسی گذاشته شود.
برگزارکنندگان و مهمان‌ها در سومین دورهمی با عنوان «کارآفرینان اجتماعی و نقش آن ها درحل مسئله کشور»به این ترتیب حضور دارند؛ دکتر «علیرضا عسگریان» معاون توسعه مشارکت‌های کمیته امداد حضرت امام (ره)، دکتر «روح‌الله حمیدی مطلق» دانش‌آموخته سیاست‌گذاری علم و فناوری و مؤسس شتاب‌دهنده نوآوری اجتماعی «همنوع» و صندوق نوآوری اجتماعی، دکتر «عیسی منصوری» کارشناس بین‌المللی درزمینهٔ توسعه اقتصادی، دکتر «محسن احمدزاده» مدیرعامل بنیاد ایده تجربه موفق یا همان اتم و عضو شورای سیاست‌گذاری «برکتی نو»، دکتر «رضا تازیکی» متخصص درزمینهٔ اشتغال و کسب‌وکار پایدار، «حامد ملک‌زاده» رئیس ستاد نوآوری‌های اجتماعی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)، «سجاد اسم‌حسینی» دبیر دورهمی‌های رویداد ملی نوآوری اجتماعی «نوپیا»، دکتر «محسن دنیوی» دبیر نوپیا و مسئول مرکز نوآوری ستاد پیشرفت جامع منطقه‌ای ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)
در میانه دورهمی ها هفت‌گانه
«سجاد اسم‌حسینی» دبیر دورهمی‌های رویداد ملی نوآوری اجتماعی «نوپیا» در ابتدای این نشست به سومین دورهمی با عنوان «کارآفرینان اجتماعی و نقش آن‌ها در حل مسائل کشور» اشاره می‌کند و می‌گوید: «اولین دورهمی مربوط به الگوها و تجربه‌های موفق نوآورانه به نام «اتمی‌ها» برگزار شد، دومین دورهمی با حضور اندیشکده‌ها و مراکز پژوهشی فعال در سراسر کشور انجام شد و در سومین دورهمی هم در خدمت کارآفرینان اجتماعی هستیم. سلسله دورهمی ها هفت‌گانه باهدف شبکه‌سازی فعالان عرصه نوآوری اجتماعی برای رسیدن به رویداد بزرگ نوپیا در تاریخ ۱۲ اسفند سال ۱۴۰۰ است».
کارآفرینان اجتماعی به میدان می‌آیند
«محسن دنیوی» دبیر رویداد نوپیا و نوآوری ستاد پیشرفت به‌عنوان گرداننده دورهمی ها و طراح سؤال‌های چالش‌برانگیز برای پویایی دورهمی ها است. او در ابتدای سومین دورهمی، از جذابیت موضوع کارآفرینان اجتماعی در حل مسائل کشور با رویکرد نوآوری اجتماعی یاد می‌کند و می‌گوید: «همان‌طور که قبلاً هم گفته شد رویداد ملی نوآوری اجتماعی با عنوان «نوپیا» قصدش معرفی نوآوری اجتماعی و توجه دادن به ظرفیت‌های نوآوری اجتماعی در حل مسائل کشوراست و کارآفرینی اجتماعی هم بخشی از نوآوری اجتماعی محسوب می‌شود. حالا این سؤال مطرح می‌شود که چه تفاوتی بین کارآفرینی اجتماعی با کارآفرینی تجاری وجود دارد؟ حل مسئله موضوع مهمی درزمینهٔ کارآفرینی اجتماعی است و افرادی که درزمینهٔ کارآفرینی اجتماعی فعالیت می‌کنند اغلب مسئولیت اجتماعی و روحیه داوطلبانه برای پیگیری مشکلات و حل مسئله‌دارند. طوری که بحث‌های نوآوری در دهه اخیر ضریب بیشتری گرفته و به‌صورت اسم عام به‌کاررفته درحالی‌که به نظر می‌آید یک پسوند پنهانی داشته که کمتر ما به آن تأکید کردیم و بیشتر به نوآوری فناورانه توجه داشتیم. این در حالی است که تنها افرادی از آثار و تبعات و پیامدهای نوآوری فناورانه بهره بردند که ارتباط وسیعی با حوزه فناوری، اطلاعات داشتند. ادبیات نوآوری به این معنا بوده که تعداد کمی می‌توانند در این سطح بروز خلاقیت داشته باشند و مشارکت کنند و اینطور برداشت‌شده که نوآوری نیاز به سرمایه‌گذاری و ریسک بالایی دارد. حتی بر اساس آمارها اعلام‌شده که تعداد زیادی از شرکت‌های نوپا به موفقیتی که مدنظر هست نرسیده‌اند و همه این‌ها تفاوت بسیار ویژه‌ای با نوآوری اجتماعی دارد»
با هر سطح تحصیلاتی نوآور باشید
دکتر دنیوی همان‌طور که روی صحبتش به مهمان‌ها است و تلاش می‌کند در همان ابتدای نشست مسیر گفت‌وگو را به سمت و سویی هدایت کند تا صاحب‌نظران حوزه کارآفرینی در این گفتگو، حضور مؤثر داشته باشند و مباحث را به‌خوبی دنبال کنند؛ ادامه می‌دهد: «نوآوری اجتماعی تفاوت‌های چشمگیری در این فضا به وجود آورده است طوری که فضای گسترده‌ای را برای مشارکت افراد متعدد با سطح تحصیلات مختلف، طبقات اجتماعی متنوع ایجاد کرده است. این در حالی است که تأکید روی حل مسائل اجتماعی است و سویه خلق ثروت شاید به این معنا در نوآوری اجتماعی پررنگ نباشد، معمولاً تصور می‌شود که در نوآوری اجتماعی خلق ثروت ندارید، یا فناوری در آن نقشی ندارد. همین‌جا تأکید می‌کنم فناوری به‌شدت در نوآوری اجتماعی مؤثر است. خلق ثروت هم جزو اهداف است و مهم‌تر اینکه تأمین اقتصادی فعالیت‌های حوزه نوآوری اجتماعی امر بدیهی است؛ اما سویه اصلی نیست، یعنی غایت اصلی و معیار و شاخص اصلی برای ارزیابی موفقیت نیست. حالا به اینجا رسیدیم که کارآفرینی اجتماعی یک بخش مهمی درزمینهٔ نوآوری اجتماعی است. آیا می‌توانیم از نوآوری اجتماعی پنجره‌ای برای رسیدن به کارآفرینی اجتماعی بازکنیم؟ تا به‌واسطه آن مشکلات پیچیده اشتغال در کشورمان را حل کنیم؟ طی دهه گذشته به اینجا که رسیده‌ایم که تنها نوآوری اجتماعی می‌تواند به موضوعات اجتماعی بسیار پیچیده راهکار بدهد، چون اراده‌های جمعی و عموم مردم در آن مشارکت دارند».
انواع نوآوری‌ها در کارآفرینی منافاتی ندارند
دکتر «روح‌الله حمیدی مطلق» دانش‌آموخته سیاست‌گذاری علم و فناوری و توسعه‌دهنده یوتکس به‌عنوان اولین مهمان صاحب‌نظر رشته کلام را دنبال می‌کند و به تعاریف زیادی که از نوآوری اجتماعی شده اشاره می‌کند و می‌گوید: «خیلی از فعالیت‌هایی که در حوزه نوآوری اجتماعی انجام می‌شود می‌توانند جنبه انتفاعی هم داشته باشد. نکته دوم اینکه تأثیر تکنولوژی در این حوزه زیاد است، بنابراین ما نوآوری اجتماعی را در برابر نوآوری فناورانه قرار نمی‌دهیم، درواقع نوآوری اجتماعی یک نوع زاویه دید دیگری نسبت به پدیده نوآوری است. مثلاً هر فعالیت اقتصادی می‌تواند تأثیرات اجتماعی داشته باشد. مثل راننده تاکسی مسافر می‌برد ومعیشت زندگی‌اش را تامین می کند. پلتفرمی که کالا می‌فروشد و در مقیاس خیلی بالا آن‌هم تأثیری دارد. لطفاً نوآوری اجتماعی را در برابر انواع و اقسام نوآوری قرار ندهیم. هر نوآوری که آثار اجتماعی قابل‌توجه ای داشته باشد مثل راه‌اندازی یک کسب‌وکار یک نوآوری طبیعی است که انگار بیشتر دوستش داریم و بیشتر مشکلات ما را حل می‌کند.
از سال دو هزار و ده تا این سال‌های اخیر دانشگاه‌ها ابزارهایی را توسعه دادند که می‌توانند تأثیر اجتماعی یک پدیده‌ای را در کسب‌وکار و نوآوری تعیین و مدل‌های کلانی را برای حل مشکلات اجتماعی ایجاد کنند. مثلاً در انگلستان مردم اوراقی می‌خرند که صرف یک فعالیت اقتصادی می‌شود و بعد نماینده دولت تأثیرات اجتماعی آن را اندازه‌گیری می‌کند بر اساس میزان موفقیتش در حصول نتایج، سودی از آن به مردم تعلق می گیرد.»
دکتر حمیدی مطلق از نوآوری‌های بازارساز یاد می‌کند که طرفدارهای زیادی در کشور ما دارد: «نوآوری‌های بازار ساز می‌توانند بازارهای جدید خلق کنند، مثلاً وقتی اقشار ضعیف جامعه توانایی خرید سیم‌کارت را ندارند اگر شما سیم‌کارت را ارزان کنید آن‌ها هم قدرت خرید پیدا کنند و نوآوری بازار سازی ایجاد کرده‌اید چون شما توانستید ارتباطات را در دهک‌های پایین جمعیتی ببرید».
دکتر دنیوی به‌عنوان راهبر این دورهمی بازهم به موضوع کارآفرینی اجتماعی تأکید می‌کند و از دکتر حمیدی مطلق درخواست می‌کند در دور دوم گفتگوها به سویه‌های دیگر کارآفرینی اجتماعی بپردازد».
ملاحظه اجتماعی بخشی از نوآوری اجتماعی است
دکتر «عیسی منصوری» کارشناس بین‌المللی درزمینهٔ توسعه اقتصادی، صحبت‌هایش را از یک مثال شروع می‌کند و به تفسیر می‌گوید: «فردی به‌صورت خودجوش برای حفظ محیط‌زیست درخت می‌کارد؛ صاحب شرکتی نه‌تنها محیط‌زیست را تخریب نمی‌کند بلکه اقدام به درختکاری می‌کند و مردم را به همین کار ترغیب می‌کند. در سومین مرحله یک شرکت وقتی کسب‌وکارش را شروع می‌کند از ابتدا به ملاحظات زیست‌محیطی توجه می‌کند. نوع اول در حوزه اجتماعی و اقتصادی می‌تواند انجام کار خیر باشد که معمولاً پنهانی است، اما هرقدر رسمیت و هویت پیدا می‌کند، امکان مشارکت مردم بیشتر فراهم می‌شود و هویت پیدا می‌کند. مثل وقتی حفظ تالاب‌ها یا حفظ هور موضوع کسب‌وکار می‌شود به نوآوری اجتماعی رسیده‌ایم. همین رفتارها وقتی پایدار می‌شود و قابلیت تکرار و توسعه پیدا می‌کنند در قالب نوآوری اجتماعی قرار می‌گیرد.
مثال متعارض اینکه در ماهشهر صنایع بزرگی ایجاد کردیم تا مسائل منطقه به لحاظ اقتصادی حل می‌شود. ولی به اجتماع ماهشهر توجه نداشتیم. مشکلاتی پیش آمد؛ در گام بعدی با عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها را موظف کردیم جلوی تخریب محیط‌زیست را بگیرند، اما نه‌تنها جلوی این کار گرفته نشد صیادی مردم منطقه هم به دلیل آلودگی محیط‌زیست از بین رفت. این یعنی ما از همان ابتدا ملاحظه اجتماعی نداشتیم و هیچ نوآوری در کار نبوده است».
دکتر منصوری مکث کوتاهی می‌کند و در ادامه کلام پیشنهاد‌هایی می‌دهد: «سه قانون اخیر تصویب‌شده در مجلس را حتماً ببینند. جامعه هدفی که قرار است این قانون در موردشان اجرا شود در متن نیامده است. مشکل همین‌جاست! یکی از فرض‌های اصلی نوآوری اجتماعی، مشارکت مردم است یعنی از همان ابتدا ایده مشارکت باید در قانون شکل بگیرد».
لبخند روی چهره جدی دکتر منصوری ظاهر می‌شود و مثل‌اینکه ایده جدیدی به ذهنش رسیده باشد می‌گوید: «نمی‌دانم، شاید این نشست‌ها بتواند قواعد قانون‌گذاری را هم عوض کند. این نشست را به فال نیک می‌گیریم شاید منجر به تعیین قواعد جدید شد».
لطفا از مصداق ها بگویید
دکتر دنیوی بعد از صحبت‌های دکتر منصوری به مانیتور پشت سرش نگاهی می‌اندازد و به چهره تک‌تک افرادی که سفت‌وسخت به‌صورت مجازی به صحبت صاحب‌نظران این دورهمی گوش می‌دهند اشاره می‌کند و می‌گوید: «همه این کارآفرینان از نقاط مختلف در سراسر کشور گفت‌وگوی ما را به‌صورت مجازی دنبال می‌کنند. اغلب کارآفرینان به دنبال شنیدن مصداق‌هایی در حوزه کسب‌وکار و در حوزه اجتماعی هستند تا بتوانند در کارشان از تجربه دیگران استفاده کنند. بهتر نیست از صحبت‌های حاکمیتی بیرون بیاییم؛ و بیشتر به مصداق بپردازیم هرچند شرایط این دورهمی ایجاب می‌کند که بحث این‌گونه پیش برود چون اساتیدی که مهمان ما هستند بیشتر در فضای حاکمیتی کارکرده‌اند.»
ادراک، اعتمادبه‌نفس، گفتمان سازی
دکتر «علیرضا عسگریان» معاون توسعه مشارکت‌های کمیته امداد حضرت امام (ره) از همان ابتدا با این سؤال شروع می‌کند: «هرکدام از ما به‌عنوان یک انسان یک ظرفیت وجودی داریم، چقدر از ظرفیتمان برای توسعه استفاده می‌کنیم؟ با همه وجودمان می‌خواهیم یک کشور توسعه‌یافته داشته باشیم. نظام انقلابی ما نظام باز است. نوپیا باید تکلیف خودش را با توسعه روشن کند، کجای توسعه قرار دارد؟ آیا می‌خواهد کشور را وادار به تحرک کند؟ من می‌گویم اگر به دنبال پول و ثروت هستید قبل از آن باید ادراکی از ظرفیت وجودی خودتان داشته باشید و یک سرانه گفت‌وگو در کشور مطرح کنید، از تلفیق ادراک و اعتمادبه‌نفس گفت‌وگو شکل می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال در کمیته امداد حضرت امام (ره)، خانم مددجو سرپرست خانوار با چهار کودک یتیم داریم که کارآفرین است، این بحث‌ها قابلیت سرایتشان بالاست».
دکتر دنیوی صحبت‌های دکتر عسگریان را اینطور جمع‌بندی می‌کند: «گفته‌های شما چالش‌برانگیز بود. تأکید روی دو مؤلفه بسیار مهم یکی عزم و اراده ملی و دیگری ایجاد گفت‌وگو بین مردم جزو مقولات اصلی شمرده شد».
چهره نام‌آشنا تلویزیونی از کسب‌وکار می‌گوید
نوبت به دکتر «علیرضا تازیکی» متخصص درزمینهٔ اشتغال و کسب‌وکار پایدار رسیده است چهره نام آشنایی که اغلب او را از صفحه تلویزیون و در برنامه‌هایی مربوط به کسب‌وکار مشاهده کرده‌ایم. همین‌که رشته کلام را به دست می‌گیرد همه افرادی که به‌صورت مجازی برنامه را دنبال می‌کنند خیز برمی‌دارند و گوش‌هایشان را تیزتر می‌کنند تا از طریق شبکه‌های مجازی حرفهای او را درک کنند. به قول دکتر دنیوی مثل‌اینکه همه کارآفرینان دوست دارند به‌صورت مصداقی درس‌هایشان را بگیرند نه در قالب تئوری و نظریه».
دکتر تازیکی در مطلع کلام می‌پرسد: «به‌عنوان یک کارآفرین چگونه می‌توانم کسب‌وکار خودم را با استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی توسعه دهم؟ بعضی وقت‌ها کارآفرین می‌گوید من آمدم برای ایجاد اشتغال! باید به این دوستان گفت؛ این حرف اشتباه است شما ناچارید اشتغال ایجاد کنید برای اینکه کسب‌وکاری راه بیندازید، اما یک‌زمانی هست می‌گوییم من این کسب‌وکار را راه انداختم حالا چه کنم با استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی، هم خودم نفع ببرم هم دیگران؟ ما می‌توانیم به کارمان گسترش و توسعه بدهیم و این رویکرد نوآورانه در حوزه کسب‌وکار است می‌پرسید چطور؟ به شما می گویم».
مشارکت اجتماعی معامله بُرد بُرد است
تازیکی رو به مخاطبان می‌گوید: «بهتر است برای درک مطلب از تجربه خودم برایتان بگویم.» و ادامه می‌دهد: «سال‌ها به‌عنوان فعال در حوزه «صنایع غذایی تبدیلی» کار می‌کنم. اول اینکه می‌توان محصول را از کشاورز خرید و دیگر کاری نداشته باشیم که کشاورز چطور تولید می‌کند؟ چه سم و چه کودی استفاده می‌کند؟ اینجا فقط قیمت، مبنای عمل است، اما در جای دیگر رویکرد مبنای عمل می‌شود. اینجا به خودمان می‌گوییم باید کاری کنم که کشاورز در یک رابطه طولانی‌مدت با من قرار بگیرد تا هردوی ما در این معامله برنده باشیم. به‌عنوان‌مثال من اگر بخواهم در یک روستا با دامداران و کشاورزان شریک شوم. اگر در نگه‌داری دام‌های سبک مشکل بهداشتی وجود داشته باشد زادوولدشان هم متأثر از مشکل بهداشتی می‌شود و این یعنی ضرر. در این شرایط باید همه گله‌دارها را باهم همراه کرد. چون وقتی گله‌ها باهم به صحرا بروند بیماری‌ها را به هم انتقال می‌دهند. پس باید کل مردم روستا محل نگه‌داری دامشان را سم‌پاشی کنند تا مشکل حل بشود. در حوزه توسعه روستایی تأکیدمان این است که عامل اصلی توسعه روستایی خود مردم هستند. مثلاً در همان کارخانه صنایع غذایی تبدیلی و تلفیقی به کشاورزان می‌گویم کشاورزی که با من کار می‌کند به او خدمات می‌دهم تا عملکرد در هکتار پایین جبران شود. مثلاً سم ، کود و بذر مناسب به کشاورز می‌دهم و حتی دوره های آموزشی برایشان می‌گذارم درواقع مشارکت کسب‌وکار به وجود می‌آید و این یعنی مشارکت اجتماعی».
منفعت جمع در کارآفرینی اجتماعی است
تازیکی با تأکید بر یکی از اضلاع توسعه پایدار که درک مثبت از محیط جامعه است می‌گوید: «به‌عنوان‌مثال روستایی چسبیده به میراث فرهنگی «چغازنبیل» حدود ۸۰ سال پیش تشکیل‌شده است. سالانه نزدیک به چندین میلیون نفر از این مکان گردشگری بازدید می‌کنند ولی تأثیری در آن روستا ندارد و روستائیان به‌شدت محروم هستند، مردم روستا از این مرکز گردشگری بیزارند چون برای آن‌ها آورده‌ای نداشته است. اهالی این روستا به‌صورت فردی کاری از دستشان برنمی‌آید مگر اینکه به‌صورت جمعی وارد عمل شوند و مشکلاتشان را مطرح کنند. این‌یک نوع تحرک‌بخشی در حوزه اجتماع برای حل یک مسئله است. مرحله اول مردم هستند که باید انگیخته شوند و مشارکتشان جلب شود. در حوزه کسب‌وکار منفعت مردم باید وجود داشته باشد تا بیایند در یک حوزه اجتماعی شریک شوند».
خلق ثروت با ماشین یا اراده جمع؟
دکتر دنیوی برای اینکه تحرکی را در دورهمی ایجاد کند، مکانیزه شدن و اتوماسیون‌ها در تولید صنایع را مطرح می‌کند و می‌گوید: «این اقدامات بیشتر باعث شده است برای خلق ثروت تا جایی که ممکن است نیروی انسانی حذف شود و همه کارها ماشینی شود و این خودش چالش جدیدی را به وجود می‌آورد .حتی ماجراهایی که سر قانون کار بین کارگر و کارفرما به وجود می‌آید و این‌ها آن نقطه‌هایی هست که صاحب ثروت و صاحب فناوری و مردم را دچار چالش می‌کند؛ اما ما از فضایی صحبت می‌کنیم که اراده جمعی نه‌تنها مقابل ما نیست، بلکه خودش کمک‌کننده است سعی کنیم بحث را به این سمت‌وسو هدایت کنیم».
توانمندسازی یا جنگجویان بدون پادشاه
دکتر «احمدزاده» مدیرعامل بنیاد اتم که پیش‌ازاین هم در دورهمی اول حضورداشته است و با این مباحث نوآوری اجتماعی کاملاً آشناست می‌گوید: «حدود ۸ سال در منابع انسانی پژوهش و بررسی کردیم که این افراد چقدر می‌توانند مدیر محور و چقدر ارزیاب محور و چقدر تحلیل محور باشند؟ مثلا در این مدت کمیته امداد به‌جای اینکه پول نقدی در اختیار اعضای خود قرار دهد هزینه را در قالب آموزش به نیت توانمندسازی ارائه داد تا کلیدواژه جنگجویان بدون پادشاه را جا بیندازد چون حل مسئله را می‌فهمد. برداشت من در تمام این مدت این است؛ هر آنچه قرار است اقتصادی بشود قبلش باید اجتماعی بشود».
دکتر دنیوی قبل از رسیدن به دور دوم این نشست جمع‌بندی می‌کند و می‌گوید: «برخی، نظرها و گزاره‌ها بین مهمان‌ها و صاحب‌نظران مشترک است مثل آثار اجتماعی در اقدامات اقتصادی یا ضرورت گفت‌وگو و توجه به مشارکت مردم در پیشبرد امور که همگی عنوان شد. آقای دکتر منصوری به نکته مهمی اشاره کردند؛ اینکه در همان ابتدای تصمیم‌گیری‌ها باید مردم حضورداشته باشند؛ نه اینکه در نقطه کنترل تبعات، مردم دیده شوند! این گزاره‌ها نتیجه تجربیات یک قرن گذشته است».
حالا ما کجای این راه هستیم؟
دنیوی خطاب به همه مهمان‌های حاضر می‌گوید: «حالا بهتر است گفت‌وگوها در این نشست کمی تیزتر شود تا بتوانیم به این سؤال‌ها پاسخ دهیم که تعابیری مثل نوآوری اجتماعی یا کارآفرینی اجتماعی چه کمکی به امروز ما می‌کند؟ آیا همین تعابیر و گزاره‌هایی که بیان شد باور مردم نشده است؟ آیا وقتش نرسیده که حاکمیت یا حکمرانان به‌سرعت این گزاره‌ها را در اقداماتشان مدنظر قرار دهند؟ به این فکر کنیم که ما کجای راه هستیم؟ کارآفرینی اجتماعی و نوآوری اجتماعی در حوزه بین‌الملل ضریب پیداکرده است انگار از این واژها مفاهیمی استخراج‌شده است که قبلاً نبوده است. ما اینجا جمع شدیم تا ببینیم آیا ماهم می‌توانیم از این مفاهیم جدید راهی برای حل مسائل کشور بازکنیم؟»
مدل های ساده سازی شده ارائه دهید
دکتر عسگریان همان ابتدا به‌صورت انگیزشی صحبت‌هایش را ادامه می‌دهد: «یک کارآفرین هرقدر گفت گوی عمیق‌تری داشته باشد در عمق وجودش نایافته‌هایی را پیدا می‌کند. برخی کارآفرینان دیپلم ندارند، اما می‌توانند خلق ثروت کنند احساس رهبری در درونشان وجود دارد. در بسیاری از وزارتخانه‌ها، با کارشناسان فوق‌العاده قوی روبرو می‌شوم، اما هرگز احساس رهبر بودن در وجود آن‌ها نیست. اتفاقاً خوب تجزیه‌وتحلیل می‌کنند، دیگران را تحت تأثیر قرار می‌دهند، اما همین‌که می‌خواهند گام بردارند، قادر نیستند؛ بعد یک آدمی را می‌بینید که حتی دیپلم ندارد و فقط با یک احساس درونی شده موفق می‌شود. الآن جامعه جهانی به سمتی حرکت می‌کند که الگو و کلیدواژه‌هایی را تعریف کند که همه نسبت به آن کلیدها یک درک مشترکی دارند. چیزی که در این جلسه باید حول‌وحوش ما شکل بگیرد ساده‌سازی موضوع است. اصل ماجرا این است که ما اینجا دقیقاً با مخاطبان خودمان و به خودمان بگوییم که چه مأموریت مشخصی داریم؟ باید به این سؤال پاسخ دهیم که سال آینده همین موقع می‌خواهیم به کجا رسیده باشیم؟ شاید لازم باشد آقایانی که در حوزه پژوهش کار می‌کنند مدل‌های ساده‌سازی شده‌ای را ارائه دهند تا در کسب‌وکار جامعه استفاده کنیم».
۲۴ هزار الگوی موفق مردمی داریم
دنیوی صحبت‌های آقای اسکندری را تأیید می‌کند و می‌گوید: «به هویت‌بخشی افراد نوآور در کارآفرینی اشاره و به اقدامات میدانی توجه شد. فکر می‌کنم به بخش مهم قصه رسیده‌ایم به‌جایی که باید تغییر رخ دهد. مهم‌ترین تغییر، تغییر رویه‌های قانونی و نگاه حکمرانان است. باید حکمران‌ها این درک را پیدا کنند که دیگر نمی‌شود به روش‌های گذشته یا رویه‌های مرسوم امور کشور را اداره کرد. باید وارد مرحله نوآوری‌های اجتماعی شد. اگر بخواهیم درباره همین نشست و رویداد نوپیا به‌عنوان به نوآوری اجتماعی حرف بزنیم باید بگویم که این نوآوری از قالب یک برنامه تلویزیونی به نام «اتم» شکل گرفت و هدف آن پیدا کردن آدم‌های موفق در کل کشور بود. با یک فراخوان سه هزار نفر خودشان را معرفی کردند، سه‌هزارنفری که ادعا می‌کردند یک مسئله‌ای را حل کردند. رقابت بین آن‌ها در سطح ملی رخ داد در دوره دوم این برنامه تا امروز حدود ۲۴ هزار نفر اعلام حضور کردند که توانسته‌اند مسئله اجتماعی را حل کنند. همین برنامه می‌تواند اثرات هویت‌بخشی و تأثیرگذاری‌های حاکمیتی داشته باشد».
نگاهمان به فقرا باشد
حالا بحث و اتفاق‌نظر و اختلاف‌نظرها جان گرفته است دکتر حمیدی مطلق رشته کلام را به دست می‌گیرد و ادامه می‌دهد: «امروز عمده نوآوری‌ها فقط حول‌وحوش نیازهای مردم در شهرهای بزرگ است، اگر در کنفرانس‌های روز سیاست‌گذاری دنیا هم شما شرکت کنید، همین دغدغه را دارند می‌گویند که ما ثروتمند را ثروتمندتر کنیم و فقیر همچنان فقیر است. قرار است نوآوری مشکلات فقرا را حل کند. هنوز نتوانستیم با نوآوری زندگی دهک‌های پایین را بهتر کنیم. تجربه بیمارستان‌های چشم‌پزشکی و جراحی آب‌مروارید در هند تجربه خوبی بود. پزشک بازنشسته، بیمارستانی را تأسیس کرد او متوجه شده بود که عمل آب‌مروارید عمل بسیار گران‌قیمتی است و نزدیک به ۳۰ میلیون نفر در کشور هند در معرض نابینایی هستند. او با یک نوآوری، جراحی آب‌مروارید چشم را صنعتی کرد و توانست قیمت عمل جراحی آب‌مروارید را به یک‌بیستم قیمت اولیه کاهش دهد».
حلقه‌های میانی نوآوران اجتماعی را حمایت می‌کنند
دکتر حمیدی مطلق به نمونه‌های دیگری ازاین‌دست که در کشورمان خودمان وجود دارد و منتظر گشایش در امورشان هستند اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «مثلاً در سیستان و بلوچستان مردم عمدتاً مشکلات دندانپزشکی دارند آیا ما نمی‌توانیم یک روش‌هایی ابداع کنیم مثل پزشکی که جراحی آب‌مروارید می‌کرد؟ مگر بخش خیریه کشور چقدر می‌تواند مشکل دهک‌های پایین جامعه را حل کند؟ باید سراغ نوآوری‌هایی برویم که دهک‌های پایین جامعه هم زندگی نرمالی داشته باشند و این یعنی عدالت. بازهم سؤالم را تکرار می‌کنم چرا نوآورها اجتماعی در اطراف بازار تهران و شهرهای بزرگ کار می‌کنند؟ برای تأمین مالی!؟ یا قوانین و مقررات! ولی این را بدانید که همه جای دنیا جریانات نوآوری اجتماعی از دولت‌ها اتفاق نیفتاده است. حدود ۷ تا ۸ مؤسسه مشهور در دنیا وجود دارند که کارشان پیدا کردن آدم‌های نوآور و حمایت کردن از آن‌هاست. این موسسه‌ها حلقه‌های میانی هستند و با یک نگاه انسانی حمایت می‌کنند و مثلاً از نوآور می‌خواهند که سرسختانه به کارش ادامه دهد و آن‌ها خرج و مخارج دو سال زندگی نوآور را تأمین می‌کنند تا به نتیجه برسد».
او در ادامه می‌گوید: «ما هم می‌توانیم در کشورمان از طریق مدل‌ها، ابزارها، شتاب‌دهنده‌ها، صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها، نوآوران کشورمان به سمت و سویی هدایت کنیم تا حداقل مشکلات نسل بعدی را حل کنند. وقتی خیران ما مباحث نوآوری را درک نمی‌کنند و به قول خودشان پول خرج این برنامه‌ها نمی‌کنند افراد افعال در حوزه نوآوری اقتصادی رفته‌رفته خسته می‌شوند و رها می‌کنند. بنابراین چرخه فقر در کشور هیچ‌وقت به‌واسطه نوآوری با این مکانیزمی که ما داریم حل نمی‌شود».
دکتر عسگریان بعد از صحبت‌های دکتر حمیدی از جمع می‌پرسد: «الآن مخاطب ما کیست؟ دولت است؟ اصلاً دولت گوش شنوا دارد؟! ما اینجا جمع شدیم چه‌کار کنیم؟ ما می‌خواهیم برای دولت آسیب‌شناسی کنیم؟ کلی پروژه انجام‌شده کلی میزگرد انجام‌شده این موضوعات را مطرح کردند. ما جمع شدیم در این شرایط اقتصادی چه‌کاری انجام دهیم»؟
قبیله کتاب‌خوان‌ها با مشارکت یک خانواده بزرگ
در همین زمان آقای دوستدار از شیراز به صوت مجازی روی خط می‌آید و شروع به صحبت می‌کند: «او معتقد است با مشارکت‌های مردمی می‌توان کارهای بزرگی انجام داد مثلاً از یک مهمانی خانوادگی ترویج و تثبیت فرهنگ کتاب‌خوانی را راه انداخته و تابه‌حال توانسته است با عنوان قبیله کتاب‌خوان‌ها این طرح را بین صدها نفر گسترش دهد. همچنین برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی و تمرکز بر روی اعتیاد با کمک اهالی دلسوز محله توانسته‌اند حداقل برای ۳۳ نفر از جوان‌های معتاد درچندین محله جشن پاکی بگیرند او همه این موفقیت‌ها را در چندین روستا و محله‌های شیراز مدیون همبستگی مردم و مشارکت‌های اجتماعی است.»
نه! به بسته‌های معیشتی
خانم هدایتی برای شرکت در این نشست حدود ۵۰۰ کیلومتر از روستایی که در آن تسهیل گری می‌کند فاصله گرفته است تا بتواند به‌صورت مجازی و برخط در این نشست شرکت کند می‌گوید: «از دفتر تسهیلگری توسعه محلی حاشیه شهر معصوم‌آباد و باقرآباد در زابل به نام خانه‌های مهارت با عنوان مبارزه با آسیب‌های اجتماعی صحبت می‌کنم. کار ما از جایی آغاز شد که تصمیم گرفتیم به بسته‌های معیشتی که از طرف خیران به سمت ما سرازیر می‌شد، نه بگوییم. خیران بسته‌های معیشتی را به روستاها می‌آوردند بدون اینکه به جنبه‌های منفی آن توجه کنند، همان موقع با مراکز فنی حرفهای قراردادی بستیم و دوره‌های مهارت‌آموزی را افزایش دادیم حالا در یک روستای کوچک برای بیش از ۱۰۰ نفر شغل ایجاد کردیم».
کارآفرین‌ها تجربه‌شان را به اشتراک بگذارند
دکتر منصوری در ادامه صحبت‌های خانم هدایتی و اهمیتی که کار این دوستان در شهرها و روستاهای دورافتاده دارد می‌گوید: «اگر بستری فراهم شود تا تجربیات کارآفرین‌ها به اشتراک گذاشته شود می‌توانیم به خروجی‌های مؤثری برسیم. برخی مواقع به‌محض اینکه ایده جدیدی مطرح می‌شود. ایده را به تجربیات گذشته خودمان تقلیل می‌دهیم. قبل‌تر ایده‌ای از بیرون کشور به داخل می‌آمد و اجرایی می‌شد. شاید نتایج خوبی داشت؛ اما پایدار نبود و مسائل اقتصادی و رفاهی مردم را به‌صورت مقطعی حل می‌کرد نه به‌صورت بنیادی! وقتی مسئله به‌صورت بنیادی حل شود در مسیر درست خودش قرار می‌گیرد. این امر اساساً سهل نیست. امر پیچیده‌ای است باید تجربیات میدانی را به اشتراک بگذاریم. این اتفاق باعث می‌شود دیگرانی که در جوامع مشابه هستند بتوانند این ایده‌ها استفاده کنند. واقعاً فارغ از دولت باید به کجا رجوع کنیم؟ نهادهای میانجی کجا هستند؟ یکی از نتایج این نشست این باشد که به کارآفرینان بگوییم برای رسیدن به نوآوری از کجا باید شروع کنید؟»
دکتر دنیوی با تأکید بر صحبت‌های دکتر منصوری خطاب به دکتر احمدزاده می‌گوید: «وقت آن رسیده است که کمی از بنیاد الگو و تجربه موفق بگویید که چطور توانسته در عرصه شناسایی و ارزیابی نمونه‌های موفق مردمی اینطور موفق عمل کند؟»
اتمی‌ها نوآورهای دست‌به‌نقد هستند
وقتی حرف از اتم‌ها یعنی همان جنس افرادی که حل مسئله می‌کنند به میان می‌آید گل ازگل دکتر احمدزاده می‌شکفد و می‌گوید: «این جنس آدم‌ها همیشه موفق هستند. امروز می‌توانیم از آن‌ها به‌عنوان نمونه‌های موفق و نقد یاد کنیم و تجربه‌هایشان را به اشتراک بگذاریم، اما در یک چهارچوب بیان می‌کنم که نوآوری اجتماعی در کارآفرینی اجتماعی باید سه رکن داشته باشد اول اینکه هر استانی مدل‌های متفاوتی دارد برای حل مسئله؛ دومی اینکه نوآور بودن در حل مسئله مهم است؛ سوم اینکه بعد از گذر یک برهه نوآوری باید قابل تکثیر باشد و همه از آن استفاده کنند به‌شرط اینکه داخل همان بخش و استان بعضاً حوزه‌های مختلف رصد و ارزیابی شود».
آقای «حامد ملک‌زاده» رئیس ستاد نوآوری‌های اجتماعی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) به‌صورت مجازی و از شهر هرمزگان به جمع مهمان‌ها می‌پیوندد او وقتی روی خط می‌آید که در حال بازدید از بازارهای محلی و کارآفرین‌های جزیره هرمزگان است درباره این بازدید میدانی می‌گوید: «از سال ۹۸ به‌صورت میدانی و پیمایشی از مجموعه‌های کارآفرینی مردم بازدید داشتیم، بدون اینکه مداخله سویه داری در این مدل‌های اشتغال و کارآفرینی داشته باشیم. این مدل‌هایی که امروز می‌بینیم خروجی همه ایده‌ها و نظرات کارشناسان است. هر فرد یا سازمانی که دغدغه کارآفرینی، نوآوری اجتماعی، تصمیم‌گیری و ایجاد اشتغال برای مردم داشته است به میدان آمده است. حالا این سؤال مطرح می‌شود که همه سازمان‌ها و نهادها دخیل چقدر با مفاهیمی که امروز در این نشست مطرح شد سروکار دارند؟ چقدر این مفاهیم با اتفاقی که روی زمین مشاهده می‌کنیم همخوانی دارد؟ نگرانی این است کارآفرین‌هایی که فهم بافت، محیط، آداب‌ورسوم و سنن و هنجارها را ندارند آرام‌آرام محیط را دچار دست‌کاری‌هایی می‌کند تا اینکه محیط آن را پس می‌زند. باید محیط‌شناسی، مردم‌شناسی و بوم‌شناسی‌مان را تقویت کنیم تا منجر به پس‌زدگی نشویم. نکته دوم حس می‌کنم هرجایی که سر می‌زنم فقط به دو مؤلفه برمی‌خوریم یکی درخواست تسهیلات و دیگری درخواست وام».
دولت در بحث کارآفرینی می‌تواند موفقیت شما را به باد دهد
آقای تازیکی با شنیدن صحبت همه افراد به‌عنوان کارشناسی که در بحث اشتغال‌زایی ید طولایی دارد می‌گوید: «نباید این تصور را داشته باشیم که دولت هیچ‌کاره است با این تفکر از آن‌طرف بوم سقوط می‌کنیم. چون تجربه ثابت کرده است که اگر خیلی موفق هم عمل کنید ممکن است با دو تبصره قانونی دولت، همه موفقیت شما به باد برود. اگر بگوییم همه‌چیز دست مردم است گزافه گفته‌ایم. چطور می‌توانیم همه‌چیز را دست مردمی بدانیم که سال‌ها در فقر بین نسلی گیر کردند. در هیچ جای جهان هم اینطور نیست که مردم را رها کنند. اتفاقاً باید مدل‌ها به نحوی اجرا شود که سهم نهادها و دولت در اجرای مدل دیده شود. به‌عنوان‌مثال در حیطه کارآفرینی، مشکل بزرگی که همه کسب‌وکارهای کوچک دارند گذاشتن وثیقه است. باید کارمند دولت، ضامن شما باشد. شما یک نوآوری اینجا نیاز دارید به نام سامانه ثبت اموال منقول که در همه دنیا وجود دارد. در بحث دوم ما نیازمند گروه‌های مداخله‌گری هستیم که در همان محیط آموزش ببینند. آدم‌های دغدغه مندی که برای حل مسئله توانمندی دارند و به دولت و به‌نظام و حاکمیت بگویند، چطور باید دراین موقعیت و مکان جغرافیایی خاص کار کنند. نمی‌توانیم فقط فریاد بزنیم که‌ای مردم فکری به حال خودتان کنید. باید به یک مدلی برسیم که رشد اقتصادی کشور هم درآن دیده شود. باید بخشی از تجربه‌ها برای حاکمیت ارسال شود برای تغییر قوانین و مقررات و بخشی هم به جامعه سرازیر شود».
دنیوی در پایان این دورهمی خطاب به همه مهمان‌ها و افرادی که به‌صورت مجازی در این نشست حضور دارند می‌گوید: «در حوزه نوآوری اجتماعی در حال شبکه‌سازی هستیم بحث کارآفرینان بحث بزرگ و جدی است. اگر موافق باشید می‌توان در حوزه شبکه‌سازی و حوزه کارآفرینی هم ورود داشته باشیم تا بحث نوآوری اجتماعی و کارآفرینی اجتماعی را ادامه دهیم».
انتهای پیام/
