خون مورد نیاز رزمندگان دوران دفاع مقدس چگونه تأمین می‌شد؟

به گزارش مشرق، تحقیقات نشان می دهد از هر سه نفر در طول عمر، یک نفر به خون و فرآورده های آن نیاز پیدا می کند بنابراین تامین خون سالم نیاز اساسی برای همه جوامع است. مراکز انتقال خون بخش اساسی از سیستم مراقبت های بهداشتی هستند و سهم عمده ای در نجات زندگی و بهبود سلامت و بیماران دارند و هر ساله زندگی میلیون ها نفر را نجات می دهند و موجب افزایش امید زندگی و بهبود کیفیت زندگی در بیماران دچار وضعیت های تهدید کننده حیات می شوند.

دفاع مقدس، مقطعی نورانی از تاریخ پرفراز و نشیب ملت بزرگ ایران است. جامعه سلامت به عنوان بخشی از خدمتگزاران صدیق ملت مانند همه اقشار در دفاع مقدس، حضوری همه جانبه، داوطلبانه، ارزش آفرین و الهام بخش و سرشار از خدمت، فداکاری، ابتکار، راهگشایی، معنویت و اخلاق داشته است. موضوع تامین خون و فرآورده های خونی در جنگ های مهم دوره معاصر، چالش بزرگی برای کشورهای درگیر جنگ بوده و بسیاری از مجروحین به دلیل تامین نشدن به موقع خون، جان خود را از دست داده اند. راهبرد اساسی تضمین دسترسی به موقع به خون و فرآورده های خونی سالم و کافی و ایجاد خدمات ملی هماهنگ انتقال خون بر پایه اهدای داوطلبانه است.

در دوران جنگ هیچ کمبودی در تامین خون و فرآورده های خونی وجود نداشت

سازمان انتقال خون ایران که در سال ۱۳۵۳ تاسیس شده بود در شروع جنگ تحمیلی توسط وزارت بهداری و بهزیستی اداره می شد. در ایران از بدو تاسیس سازمان انتقال خون باتوجه به کمبودهای قبلی در زمینه خون و فرآورده های آن و همچنین مصرف بالای خون در مدت زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق، روش خون جایگزین کاملا متداول بود که در سال ۱۳۷۶ برنامه حذف این نوع اهدا به صورت پایلوت و سپس به حذف خون جایگزین در کشور به طور جدی ترغیب شد. این سازمان فعالیت های خود را در پاسخ به نیازهای وسیع جبهه نبرد به طور چشمگیر افزایش داد و با وجود استقرار در واحدهای سیار، پناهگاه ها و پایگاه های زیرزمینی موفق شد خون مورد نیاز مجروحین را به طور کامل تامین کند به نحوی که در تمام دوران جنگ، کوچکترین کمبودی در زمینه نیاز به خون و فرآورده های خون گزارش نشد.

اوایل سال اول جنگ یعنی سال ۱۳۶۰ روابط عمومی وزارت بهداری وقت، قسمتی از اقدامات سازمان ملی انتقال خون ایران در ارتباط با کمک رسانی به مناطق جنگی کشور را منتشر کرد. در این گزارش اعلام شد که دو هزار و ۱۸۷ واحد خون از گروه های مختلف به اهواز، آبادان، ایلام و کرمانشاه ارسال و پایگاه های منطقه ای در شهرستان های بهبهان، دزفول، اندیمشک، خرمشهر و آبادان به منظور جمع آوری خون و انتقال آنها به مناطق جنگی ایجاد شده است البته همه خون های ارسالی از تهران به جبهه ها، در تهران تهیه نمی شد و پایگاه های دیگر با ارسال مقداری از خون دریافتی خود به تهران در تامین خون مورد نیاز جبهه ها سهیم بودند. به عنوان نمونه پایگاه مشهد در اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۰ ضمن تامین یک هزار و ۵۶۲ واحد خون کامل برای بیمارستانهای استان خراسان، اقدام به ارسال ۲۰۲ واحد خون کامل و ۴۵ واحد گلبول قرمز متراکم و ۳۲۴ واحد سایر فرآورده های خونی به تهران کرد.

ساخت ماده آنتی سرم و ایمونوگلوبین

با وجود اولویت تامین خون در آن برهه از زمان، سازمان انتقال خون ایران توسط محققان خود موفق به ساخت دو ماه آنتی سرم و ایمونوگلوبین شد. آنتی سرم تهیه شده برای تعیین گروه های خون و RH (نوعی از سیستم گروه خونی انسان که حاوی پروتئین در سطح گلبول‌های قرمز خون است.) و ایمونوگلوبین تهیه شده، ضدکزاز بوده است. با این کار تعداد فرآورده های پزشکی خونی تهیه شده توسط سازمان انتقال خون ایران به ۲۸ نوع افزایش یافت.

توقف اهدای خون به دلیل استقبال زیاد مردم

اواسط فروردین ماه سال ۱۳۶۱ در دومین سال جنگ استقبال مردم از اهدای خون به حدی زیاد بود که سازمان انتقال خون ایران با انتشار اطلاعیه ای خواستار متوقف شدن اهدای خون از مردم شد. در آن زمان اهدای خون فقط توسط مردم عادی صورت نمی گرفت بلکه مسئولان وقت نیز به همراه مردم در این امر مهم سهیم بودند همچون دکتر علیرضا مرندی، وزیر بهداری به همراه معاونین شان و یا نمایندگان مجلس شورای اسلامی در بحبوحه عملیات بیت المقدس اقدام به اهدای خون کردند.

در سال های سوم و چهارم جنگ و در بین سالهای ۱۳۶۲ و ۱۳۶۳ نیز با تلاش شبانه روزی کارکنان سازمان انتقال خون و استقبال چشمگیر مردم از اهدای خون علاوه بر تامین خون بیماران و مصدومان، خون مورد نیاز رزمندگان اسلام در جبهه های جنگ به خوبی تامین شد. با وجود احداث بیش از ده مرکز استانی انتقال خون در این سالها، ولی استقبال مردم و امکانات بیشتر باعث شد که اکثر خون مورد نیاز کشور در آن زمان توسط تهران تامین شود.

بخش مهمی از اهدای خون توسط نمازگزاران نماز جمعه تامین می شد

در سال پنجم یعنی ۱۳۶۴ مردم ایثارگر کشورمان نزدیک به نیم میلیون واحد خون اهدا کردند. رقم دقیق خون های اهدا شده توسط مردم در این سال ۴۸۸ هزار و ۹۵۶ واحد خون بوده است. از این میزان بیش از یک سوم آن یعنی ۱۷۵ هزار و ۲۹۹ واحد خون توسط مردم تهران اهدا شده بود. نمازگزاران در نماز جمعه تهران بخش مهمی از جمعیت اهدای خون برای تامین خون مورد نیاز مناطق جنگی بودند. همچنین هموطنان ارامنه کشور اقدام به اهدان خون جهت رزمندگان مجروح کردند.

در سال ششم جنگ یعنی سال ۱۳۶۵ نیز استقبال مردم از اهدای خون ادامه داشت که بر اساس مستندات سازمان انتقال خون ایران، هموطنان استان کرمان، خوزستان، مازندران، تهران و ایلام همچنان مستمر در امر تامین خون مناطق جنگی مشارکت داشتند.

در سال هفتم جنگ یعنی سال ۱۳۶۷ نیز همچنان استقبال مردم از اهدای خون بسیار چشمگیر بود و تمامی نیازهای خونی کشور به خصوص نیاز جبهه ها با اهدای خون داوطلبانه مردم تامین شد. این استقبال مختص به شهرهای بزرگ نبوده بلکه تمام شهرهای کشور در این امر سهیم بودند. به عنوان مثال فقط در یک روز ۲۱۰ نفر از فرهنگیان و دانش آموزان شهرستان سروستان در استان فارس اقدام به اهدای خون برای کمک به جبهه ها کردند در حالیکه عراق در تامین خون مورد نیاز خود با مشکلات عدیده ای روبرو بود و از راه های گوناگون سعی در تامین خون مورد نیاز خود داشت.

در ماه های آخر جنگ در سال ۱۳۶۷ با وجود استقبال بالای مردم از اهدای خون که از نمونه های آن می توان به بسیج دانش آموزان و نیز دانشجویان دانشکده علوم نظامی ژاندارمری وقت جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد، سازمان انتقال خون به منظور حفظ آمادگی همیشگی خود اقدام به تهیه فهرستی از انسان های دلسوزی که حاضرند در مواقع اضطراری با اهدای خون خود جان بیماران و مجروحان را نجات دهند، کرد. تاسیس و افتتاح پایگاه انتقال خون تهران به عنوان بزرگترین پایگاه انتقال خون کشور یکی از اقدامات شاخص این سازمان در ۲۱ بهبمن ماه همان سال بود.

خون؛ هدیه گرانبهای الهی

باید توجه داشت که در بحران ها و جنگ و همچنین صلح، بدون استثناء همه در طول زندگی مان به خون و فرآورده های خونی نیاز پیدا می کنیم. با توجه به اینکه به ازای هر واحد خونی که گرفته می شود، سه فرآورده خونی برای نیازمندان به خون فراهم می شود، خون هدیه گران بهای الهی است و اهدای آن نیز یک تکلیف انسانی داوطلبانه مهم به شمار می رود.

برگرفته از مقاله ضرورت و اهمیت نقش انتقال خون در دفاع مقدس – بشیر حاجی بیگی، مصطفی جمالی، اقشان شیرکوند، مدینه پورمحمدپورناکی و عباس حیدری مقدم – نشریه بهداری رزمی دفاع مقدس و مقاومت – دوره ۵ شماره ۱ سال ۱۴۰۱