بیابان‌زایی گلستان را از نفس انداخته است/اجرای لاکپشتی طرح ها
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مهین نورافروز: براساس مطالعات انجام شده توسط دانشگاه تهران و وزارت نیرو، حدود ۸۸ درصد از مساحت کشور تحت تأثیر پدیده بیابان‌زایی قرار دارد.
مفهوم بیابان‌زایی، به تخریب سرزمین و آسیب‌پذیری در مناطق خشک و نیمه‌خشک و سوء‌مدیریت سرزمین اشاره دارد.
به گفته مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، سالیانه در حداقل یک میلیون هکتار از عرصه‌های بیابانی و یا مناطق تحت تأثیر کشور از نظر فرسایش بادی، تخریب سرزمین اتفاق می‌افتد و مستعد تبدیل به کانون بحران فرسایش بادی و خسارت‌ها می‌شوند.
استان گلستان که در منطقه کمربند شمالی کشور قرار گرفته از این معضل بی بهره نبوده و چند سالی می‌شود که پدیده بیابان‌زایی در آن سرعت گرفته است.
دست اندازی بی رویه به مراتع و جنگل‌ها، کاهش بارش‌های فصلی، خشک شدن تالاب‌ها، پسروی آب دریای خزر، افزایش تبخیر و فقدان مدیریت در اجرای طرح‌های نوین کشاورزی و آبی، استفاده بیش از حد از آب‌های زیر زمینی و قرار گرفتن در کنار صحرای قره قوم ترکمنستان از جمله مهم‌ترین عواملی است که موجب تشدید بیابان زایی در گلستان شده است.
خطر بیابانی شدن بیخ گوش گلستان
به گفته مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان، ۳۰۶ هزار هکتار از مراتع قشلاقی واقع در استان گلستان در معرض خطر بیابان زایی قرار دارد.
حمید سلامتی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: عوامل طبیعی از جمله اقلیم و عوامل انسانی در بیابان‌زایی گلستان نقش دارند و قرارگیری در مجاورت بیابان‌های کشور ترکمنستان (صحرای قره قوم)، بیابان زایی را در این استان افزایش می‌دهد.
وی افزود: عوامل اقلیمی و انسانی دو عامل مهمی است که موجب شده زنگ خطر بیابانی شدن در گلستان زده شود.
وی ادامه داد: با توجه به شرایط ایجاد شده قطعاً در آینده گلستان با پدیده بیابانی شدن روبرو خواهد شد و باید هر چه سریع‌تر با تدابیر پیشگیرانه با این پدیده مقابله شود.
سلامتی افزود: بخش‌هایی از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتاری استان به صورت کامل سبز نیست و به صورت خشک و نیمه خشک است.
وی کاشت گیاهان مقاوم به شوری و خشکسالی را یکی از راه‌های مقابله با ریزگرد عنوان کرد و افزود: طرح بوته کاری در ۷ هزار و ۴۵۰۰ هکتار از مراتع استان اجرا شده که ادامه آن نیازمند پرداخت اعتبارات است.
سلامتی گفت: قرار بود از محل سفر ریاست جمهوری ۵۰۰ میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های آبخیزداری و ۱۱۵ میلیارد تومان برای مرتع و بیابان پرداخت شود که از رقم ۶۱۵ میلیارد تومان، ۷۵ میلیارد آن پرداخت شده است.
نقش عوامل انسانی در بیان زایی ۸۷ درصد است
رئیس اداره مرتع و بیابان زدایی گلستان نیز در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: پیشروی بیابان‌ها، فروسایی زمین در نواحی خشک، نیمه خشک و مناطق نیمه مرطوب را دربرمی گیرد و عوامل دخیل در پیدایش آن در مرحله اول فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب و هوا است.
وی افزود: این فرآیند در حقیقت به این دلیل رخ می‌دهد که اکوسیستم‌های نواحی خشک که بیش از یک سوم کره زمین را در بر می‌گیرند در معرض استفاده بیش از حد و بهره برداری نامناسب از زمین قرار دارند.
فرهنگ دوست اضافه کرد: فقر، نبودن ثبات سیاسی، جنگل زدایی و تخریب جنگل‌ها، چرای بیش از حد دام‌ها و روش‌های نامناسب و نادرست آبیاری همگی می‌تواند به کاهش میزان حاصلخیزی زمین بیانجامد.
وی در ادامه گفت: همچنین یک سری عوامل نیز باعث شدت بیابان زایی می‌شوند که شامل سیل، تخریب منابع طبیعی، شور شدن خاک و آب و توسعه شهری و صنعتی است.
فرهنگ دوست افزود: بر پایه پژوهش‌ها در آسیای مرکزی عوامل انسانی از فاکتورهای غالب و عمده مؤثر بر بیابان زایی بوده، به طوریکه ۸۷ درصد عوامل بیابان زایی را به خود اختصاص می‌دهد و تنها ۱۳ درصد آن مربوط به عوامل طبیعی است.
بیابان در گلستان
رئیس اداره مرتع و بیابان زدایی گلستان گفت: در استان گلستان شوره زارهای بسیاری از گمیشان تا مراوه تپه وجود دارد که بهره برداری سنتی از مراتع و جمعیت انسانی و دامی بیشتر متکی بر مرتع و عدم رعایت اصول زراعت موجب افزایش آن شده است.
فرهنگ دوست ادامه داد: منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در راستای مقابله با بیابان طرح‌هایی مانند بوته کاری، تولید نهال مرتعی مقاوم با شرایط اقلیمی منطقه، ایجاد هلال آبگیر و مدیریت هرزآب را انجام داده است.
وی افزود: از سال ۹۵ تا سال ۱۴۰۰ اقدامات شاخصی در مقابله با بیابان مانند تولید و پرورش نهال مرتعی و بیابانی به تعداد ۸ میلیون اصله، پروژه انتقال و غرس نهال بیابانی به ۶ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی، مدیریت روان آب (هلالی آبگیر با نهالکاری) ۵ هزار هکتار، ذخیره نزولات توأم با بذر پاشی در ۸ هزار و ۵۰۰ هکتار، اجرای کپه‌کاری در ۲ هزار و ۶۵۰ هکتار، حفاظت و قرق مرتع در سطح ۲۱ هزار هکتار، ساخت و توزیع آبشخور فلزی به تعداد ۵۰۰ دستگاه و مرمت ۳۵ دهنه چشمه در مراتع ییلاقی استان با مجموع اعتبار ۲۲ میلیارد تومان انجام شده است.
رئیس اداره مرتع و بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان خاطرنشان کرد: ر ه‌آورد سفر رئیس جمهور به استان گلستان در حوزه اعتبارات مقابله با بیابان ۱۱۶ میلیارد تومان بوده و قرار است طی سه سال تخصیص یابد.
وی ابراز کرد: پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۰۱ مبلغ ۱۶ میلیارد تومان و در برنامه هفتم توسعه نیز ۱۲۴ میلیارد تومان در این خصوص تخصیص پیدا کند تا بتوانیم اقدامات شاخصی در کاهش و تعدیل اثرات ریزگرده‌ها و مقابله با بیابان داشته باشیم.
رئیس اداره مرتع و بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان عنوان کرد: استان گلستان دارای ۸۶۲ هزار و ۸۲۵ هکتار مرتع دارد که با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی و زمان بهره‌برداری به دو دسته مراتع قشلاقی و ییلاقی تقسیم شده و مراتع استان به تعداد ۲۷۵ سامان عرفی حدود ۴۱ درصد مساحت کل استان را شامل شده که از این تعداد ۲۱۹ سامان عرفی جز مراتع قشلاقی و ۵۶ سامان عرفی جز مراتع ییلاقی است.
مدیریت سیلاب‌ها ضروی است
مدیر عامل سابق آب منطقه‌ای استان گلستان نیز سد سازی را یکی از راه‌های برون رفت از معضل کم آبی در استان عنوان کرد و به خبرنگار مهر گفت: تحقیقات نشان می‌دهد که ما در سال‌های پیش رو یا با سیلاب روبرو هستیم یا با هوای گرم و خشک.
سید محسن حسینی افزود: برای مقابله با مساله کم آبی و خروج از بی آبی مجبور به ساخت سد هستیم چرا که سیلاب در زمین فرو نمی‌رود بلکه پرشتاب به مناطق پایین دست می‌رود و با ساخت سد می‌توان آب‌های سیلاب را جمع آوری و از آن استفاده بهینه کرد.
وی افزود: سفره‌های زیر زمینی به دلیل برداشت‌های مداوم به شدت فقیر شده اند و کاهش باران‌ها موجب کاهش دبی آب آنها شده است.
حسینی گفت: تأمین آب آشامیدنی گرگان از افزون بر ۱۰۰ حلقه چاه است اما به دلیل برخی مشکلات فنی و کاهش آبخوان‌ها ناشی از خشکسالی، آبدهی برخی از این چاه‌ها کاهش یافته که راه حل آن حفر چاه جدید در کنار استفاده از ظرفیت چاه‌های کشاورزی، احداث مخازن جدید، سد میرداماد و در نهایت استفاده از آب دریا است.
وی شیرین‌سازی آب دریا را یکی دیگر از راهکارهای حل مشکل کم آبی گرگان دانست و گفت: دولت با برداشت ۷۲ میلیون متر مکعب از آب دریا برای شیرین سازی موافقت کرده که فرایند انجام این طرح آبرسانی به شهر گرگان توسط بخش خصوصی دیده شده و دولت آب را خریداری می‌کند.
وی ادامه داد: در سال ۱۳۹۹ مجموع تخصیص اعتبارات بخش آب استان برای اجرای طرح‌های آبرسانی و سد و شبکه، ۳۵۰ میلیارد تومان بود اما با نگاه ویژه دولت برای حل مشکلات این بخش به خصوص با تصویب طرح‌های زیرساختی در سفر استانی، این رقم در سال گذشته به هزار و ۴۱ میلیارد تومان رسید و حدود سه برابر شد.
حسینی گفت: در سال مالی جاری، مجلس ۵۰۰ میلیارد تومان برای طرح‌های بخش آب گلستان مصوب کرد اما با تلاش استاندار و مدیران استان، اعتبار ۲ هزار میلیارد تومانی به عنوان چشم‌انداز تعیین شد و در نهایت هم تاکنون هزار و ۵۲۲ میلیارد تومان تخصیص یافته است.
وحید جعفریان مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور هم عنوان کرده است که براساس مطالعات مرتبط در کشور، برای آنکه وسعت بیابان‌ها گسترده‌تر و هجوم ریزگردها سخت‌تر نشود، باید سالانه یک میلیون هکتار عملیات مقابله با بیابان‌زایی را انجام بدهیم.
وی گفت: در مقابله با بیابان‌زایی اگر سالانه این میزان عملیات در بیابان‌های کشور اجرایی شود، حدود ۷۰۰ هزار هکتار از برنامه یک میلیون هکتاری در سال عقب هستیم که اگر این مقدار عرصه‌ها به کانون‌های بحرانی و مناطق تحت‌تأثیر فرسایش بادی اضافه شود، خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به دنبال دارد.
عدم مدیریت یکپارچه در حوزه آب استان گلستان موجب شد تا بسیاری از برنامه‌های جامع مقابله با بیابان زایی آنگونه که باید اجرا نشود.
به‌طور کل بیابان‌زایی در ایران ناشی از بهره‌برداری نادرست از اراضی کشاورزی، استفاده افراطی از سموم شیمیایی، شخم اراضی همسو با شیب زمین، بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی که منجر به شوری آب و خاک و در نهایت فرونشست زمین می‌شود، چرای مفرط و بیش از ظرفیت مراتع، بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها و تغییر کاربری نابخردانه اراضی کشاورزی است.
