دو روی سکه باغ وحش اصفهان/ راه‌اندازی سافاری پارک از حرف تا عمل
خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها- ندا سپاهی: فروردین ۱۳۹۹ در پی قرنطینه خانگی ناشی از شیوع کرونا پویشی در اینستاگرام با هشتگ «نه به باغ وحش صفه اصفهان» و «جای حیوانات در قفس نیست» برای بستن این باغ وحش به راه افتاد و با جمع آوری بیش از ۴۶ هزار امضا در فضای مجازی در مدت یک ماه، پویش به چالش آن روزهای شهرداری اصفهان تبدیل شد.
برخی از اعضای وقت شورای شهر و دست‌اندرکاران شهرداری اصفهان در پی کاهش بازدید کننده از باغ وحش صفه در اوج کرونا همسو با این پویش بر تعطیلی باغ وحش و کاهش هزینه‌های شهرداری برای نگهداری حیوانات مُصر بودند و اعتقاد داشتند با تغییر کاربری باغ وحش، فضای پنج هکتاری این مجموعه در پارک کوهستانی صفه را می‌توان به محلی برای فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی تبدیل کرد.
اگر چه حیات حیوانات باغ وحش به عنوان مهم‌ترین مسئله مطرح می‌شد، گردانندگان این پویش و منتقدان فعالیت باغ وحش صفه اما راهکاری اصولی برای نجات حیوانات نداشتند و تنها بر پایین آمدن تابلوی باغ وحش صفه از ورودی این مجموعه و خارج کردن حیوانات و یا انتقال آنها به باغ وحشی دیگر تاکید می‌کردند؛ شرایطی پیچیده و مبهم که شاید سرنوشتی بدتر از زندگی در قفس را برای ۳۱۸ حیوان وحشی رقم می‌زد.
در شرایطی که کارشناسان و مسئولان محیط زیست با دیدگاه‌های علمی و پژوهشی بر امکان ادامه فعالیت این باغ وحش با بهبود شرایط زیستگاهی برای حیوانات تاکید داشتند، کش و قوس‌ها بر سر بودن یا نبودن باغ وحش صفه ادامه یافت تا در نهایت ۲۴ خرداد ۱۴۰۰ قدرت‌الله نوروزی شهردار وقت اصفهان از تغییر کاربری باغ وحش صفه و تبدیل آن به پناهگاه و نقاهتگاه حیوانات آسیب دیده خبر داد و نوشت که این تصمیم در پاسخ به دغدغه چند ساله فعالان حقوق حیوانات و محیط‌زیست گرفته شد.
درهای باغ وحش صفه اصفهان از آن روز به روی بازدید کنندگان بسته و این مجموعه تنها به محلی برای پذیرش، نگهداری، تیمار و بازپروری حیواناتی تبدیل شد که یا آسیب دیده بودند و یا توسط محیط‌زیست اصفهان از قاچاقچیان و منازل برخی افراد کشف و ضبط شده و به این مجموعه منتقل می‌شدند.
باغ وحش صفه، پارک آموزشی حیات وحش شد
اما با گذشت ۱۸ ماه از تبدیل باغ وحش صفه به نقاهتگاه حیوانات و در پی فروکش کردن کرونا مدیریت شهری جدید اصفهان تصمیم به بازگشایی این مجموعه گرفت و باغ وحش صفه از آذرماه ۱۴۰۱ تحت عنوان پارک آموزشی حیات وحش و با ظاهری مناسب‌تر از گذشته مجدد فعالیت خود را آغاز کرده و پذیرای عموم مردم و بازدیدکنندگان است.
۳۱۰ حیوان از ۳۰ گونه مختلف شامل ۶ قلاده شیر آفریقایی، چهار قلاده خرس قهوه‌ای، کروکودیل نیل (مصری)، گوزن زرد و قرمز اروپایی، کل و بز، قوچ و میش، آهو، گراز، چهار قلاده سگ هاسکی، کفتار، گرگ خاکستری، گرگ سفید، گربه جنگلی، راکُن، شتر، اسب پونی، میمون آفریقایی و پرندگانی چون طاووس، عقاب، شاهین، سنجاب و خرگوش و … اکنون در پارک وحش صفه نگهداری می‌شوند. یکی از شیرهای ماده به نام سیمبا که سال گذشته از باغ ویلایی در خمینی شهر توقیف و به این پارک وحش منتقل شده اکنون باردار است و تعداد خرس‌ها، سگ‌های هاسکی و بزهای اهلی پارک به دلیل زاد و ولد نسبت به دوره قبل از تعطیلی موقت این مجموعه بیشتر شده است.
علی جعفری مسئول پارک کوهستانی صفه به خبرنگار مهر می‌گوید: ۲ قلاده خرس پارک وحش صفه در شرایطی به این مجموعه آورده شدند که وضعیت جسمانی مناسبی نداشتند و اداره محیط زیست آنها را از افراد دوره گردی توقیف کرده بود که این دو را پشت خودرو می‌بستند و برای نمایش استفاده می‌کردند، دوره گردها دندان‌های خرس ماده را با سنگ فرز از بین برده بودند و گردن خرس نر به دلیل فرورفتن قلاده بشدت آسیب دیده بود اما این حیوانات در این مجموعه درمان شدند و ۲ بار زادآوری داشتند که خرس مادر یک بار دو توله و بار دیگر یک توله به دنیا آورد و این‌ها اکنون قابلیت رهاسازی در طبیعت را ندارند.
نمی‌توان گونه‌های غیربومی حیات‌وحش را در طبیعت رها کرد
وی با اشاره به اینکه شیرهای آفریقایی، کروکودیل‌ها و گوزن‌های زرد و قرمز اروپایی به صورت قاچاق به کشور وارد و توسط مراجع انتظامی توقیف می‌شوند، خاطرنشان می‌کند: این حیوانات نیز چون گونه‌های غیربومی هستند از نظر ژنتیکی امکان رهاسازی آنها در طبیعت ایران نیست.
جعفری ادامه می‌دهد: بنا به نظر کارشناسان و مدیران اداره کل محیط زیست تمام گونه‌های این مجموعه قابلیت رهاسازی در طبیعت را ندارد و تعداد کمی از آنها که در طبیعت آسیب دیدند با هماهنگی محیط زیست استان بعد از تیمار و درمان و سپری کردن دوره نقاهت اگر امکان رهاسازی داشته باشند در طبیعت رها می‌شوند که تاکنون روباه، شغال، جغد، شاهین و عقاب پس از تیمار و بازپروری در طبیعت رها شدند اما حیوانات وحشی که بدلیل فرهنگ غلط با قاچاق وارد کشور شده و در باغ شخصی و منزل نگهداری می‌شوند پس از توقیف توسط محیط زیست به این مجموعه منتقل می‌شوند؛ باید توجه داشت حیواناتی که اغلب بومی مناطق ایران نیستند یا اگر هستند در قفس نگهداری شدند قابلیت رهاسازی در طبیعت ندارند و محکوم به نگهداری در قفس هستند.
هیچ حیوانی برای پارک صفه خریداری نشده است
وی تصریح می‌کند: به طور قاطع اعلام می‌کنیم که هیچ حیوانی در پارک وحش صفه از طریق شکار و صید به این مجموعه وارد نشده و تاکنون حیوانی خریداری نکرده‌ایم و این پارک وحش دارای مجوز از سازمان محیط زیست استان و کشور و تحت نظارت این سازمان و دامپزشکی است.
مسئول پارک کوهستانی صفه درخصوص بازگشایی پارک وحش اصفهان می‌گوید: در دوره جدید مدیریت شهری با توجه به اینکه هزینه‌های زیاد نگهداری و تأمین خوراک و داروی حیوانات پارک را داشتیم و با توجه به قرار داد پیمانکار، نظر اعضای شورای اسلامی شهر بود که این مجموعه تحت عنوان پارک آموزشی حیات وحش بازگشایی شود و ما در این پارک هم فعالیت تیمار و درمان حیوانات توقیف شده را داشته باشیم و هم محلی برای آموزش کودکان و برگزاری اردوهای آموزشی و فرهنگی برای آشنایی با طبیعت باشد.
جعفری با اشاره به اینکه هزینه کل تأمین خوراک و داروی حیوانات پارک وحش صفه در سال گذشته سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان بود، می‌افزاید: شهرداری برای هزینه‌های امسال پارک وحش ۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان در قرارداد پیمانکار پیش‌بینی کرده است.
وی با بیان اینکه مجموعه پارک وحش صفه با انجام اصلاحاتی اکنون دارای درمانگاه تخصصی برای حیوانات است و قفسه‌های دوجداره برای ایمن سازی انسان نصب و جایگاه غذا و شب خواب برای حیوانات ایجاد شده است، در پاسخ به سازگار نبودن شرایط اقلیمی اصفهان برای برخی از حیوانات این مجموعه، می‌گوید: سعی بر این بوده که جایگاه‌های نگهداری و فضاها کاملاً مطابق با شرایط زیست حیوانات باشد؛ ادعا نمی‌کنیم که شرایط این مجموعه ۱۰۰ درصد ایده‌آل است زیرا برای مثال قفس گرگ و شیر باید بزرگ‌تر باشد اما سعی کردیم این مجموعه به استانداردهای یک پارک وحش نزدیک شود؛ کارشناسان محیط‌زیست بازدید کردند و نسبت به استاندارد و اندازه قفس‌ها و شرایط نگهداری حیوانات اصلاحاتی انجام شده اما نیاز است به صورت مستمر این اصلاحات ادامه یابد.
در دوران تعطیلی باغ وحش صفه، طرح ایجاد سافاری پارک در محدوده شرق کلان‌شهر اصفهان توسط معاون محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری پیشنهاد شد تا حیوانات باغ وحش صفه به آنجا منتقل و از بند قفس‌ها رها شوند؛ البته سافاری که بیشتر در کشوری چون آفریقا رواج دارد شامل دیدن حیواناتی در محل زندگی خود و گذراندن چند ساعتی در محیط‌هایی مانند پارک‌های ملی می‌شود.
مسئول پارک کوهستانی صفه درخصوص طرح سافاری پارک اصفهان می‌گوید: این موضوع حدود ۲ سالی است که توسط مدیریت شهری و شورای شهر با محیط‌زیست مطرح شده اما کار ساده‌ای نیست زیرا ساخت مجموعه جدید به سبک سافاری آفریقایی هزینه‌های زیادی دارد.
وی خاطرنشان می‌کند: اگر مدیریت شهری به این نتیجه برسد و تأمین اعتبار لازم انجام شود راه‌اندازی سافاری در زمین بزرگی در پارک شرق شهر اصفهان پیگیری خواهد شد که عزم جدی می‌طلبد تا با همراهی کارشناسان محیط زیست شرایط ایده آلی برای نگهداری و حیات این حیوانات فراهم شود که آسیبی به این‌ها نرسد.
موافق تعطیلی باغ وحش صفه نبودیم
همچنین مریم امیدی رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان درخصوص بازگشایی پارک وحش صفه به خبرنگار مهر می‌گوید: ما هیچ وقت موافق با تعطیلی باغ وحش صفه نبودیم.
وی با بیان اینکه باغ وحش‌ها در سراسر جهان وجود دارد و در کشورهای پیشرفته‌تر با توجه به بودجه، امکانات، تجهیزات و رویکردی که دارند باغ وحش‌ها به پارک وحش تبدیل و شرایط زیست شبیه زیستگاه طبیعی برای حیوانات فراهم شده است، خاطرنشان می‌کند: موضوع باغ وحش‌ها طرفدار و مخالفان خود را دارد و در کشورهای دیگر آنقدر وسعت اراضی بزرگ و شرایط نگهداری مساعد است که نمی‌توان خرده گرفت اما باغ وحش‌ها در ایران اکثراً وضعیت مناسبی به لحاظ بهداشتی، تغذیه‌ای و جایگاهی ندارند که این باعث نمی‌شود اصل موضوع زیر سوال برود.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان ادامه می‌دهد: باید توجه داشت که برخی گونه‌های وحشی که از متخلفان کشف و ضبط می‌شوند قابل رهاسازی در طبیعت نیستند یا اینکه وارد کشور شدند و ایران زیستگاهشان نیست یا برخی گونه‌هایی که به دلیل زیست در اسارت به این شرایط عادت کردند و توانایی شکار و زیست در طبیعت وحشی را نداشته و قابلیت رهاسازی ندارند و برخی گونه‌ها نیز ممکن است به دلیل آسیب جدی امکان رها شدن در طبیعت وحشی را نداشته باشند.
مشکلی که پارک وحش صفه دارد بدلیل فضای محدود و از نظر محل احداث برخی از قفس‌ها کمی کوچک هستند که در این باره نیز تلاش می‌کنیم که شرایط مناسب‌تری ایجاد شود
امیدی می‌افزاید: از این رو به مراکزی چون باغ وحش و باغ پرندگان برای نگهداری این گونه‌ها نیاز است و در کنار آن مسائل آموزشی مدارس و شکل‌گیری فرهنگ دوستی با حیوانات بین کودکان و نوجوانان و همچنین مباحث پژوهشی و تحقیقاتی و دانشگاهی‌ها درخصوص رفتار یک گونه از اهداف دیگری است که وجود این مراکز تأمین می‌کند.
وی تصریح می‌کند: اگر استانی باغ وحش نامناسب دارد بی تردید کوتاهی از محیط زیست آن است اما در اصفهان طبق نظرسنجی مردم و مسئولان، بهداشت، تغذیه و جایگاه‌های نگهداری شرایط خوبی دارند اما تنها مشکلی که پارک وحش صفه دارد بدلیل فضای محدود و از نظر محل احداث برخی از قفس‌ها کمی کوچک هستند که در این باره نیز تلاش می‌کنیم که شرایط مناسب‌تری ایجاد شود.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با بیان اینکه به پارک وحش صفه اصلاً اجازه نمی‌دهیم که از طبیعت حیوانی صید کرده یا از خارج کشور وارد کند، اضافه می‌کند: جمعیت حیوانات این مجموعه بدلیل زاد و ولد و تبادلات بین باغ وحش‌هاست.
دیدگاه احساسیِ صِرف در مورد حیوانات وحشی اشتباه است
امیدی در پاسخ به جلوگیری از زادوولد حیوانات و تولد و زندگی در اسارت گونه‌ها از طریق عقیم‌سازی حیوان، می‌گوید: بحث عقیم کردن منتفی است؛ فقط برای گونه‌های مزاحم چون سگ‌های ولگرد که آسیب رسان بوده و تهدیدی برای جمعیت انسانی است طبق دستورالعمل عقیم‌سازی صورت می‌گیرد در حالی که برای گونه‌های باغ وحش به هیچ عنوان در هیچ جای دنیا تا حیوان مشکل خاصی پیدا نکند مطرح نیست زیرا غیر انسانی است و مسائل خاص دارد. گفتن از عقیم سازی حیات وحش راحت است اما حیوان تحت فشار قرار می‌گیرد مسائل مختلفی اتفاق می‌افتد و ممکن است حیوان افسرده شود و روال زندگی‌اش مختل شود و این شرایط در گونه‌های وحشی خیلی حاد است.
وی با بیان اینکه چرا باید از زاد و ولد حیوانات پارک وحش صفه جلوگیری کنیم، می‌افزاید: این مرکز برای تأمین هزینه‌ها نیاز به بازدید کننده دارد؛ حیوانات پارک وحش هزینه‌های سرسام آوری از بابت تغذیه و نگهداری دارند.
این کارشناس محیط‌زیست معتقد است: دیدگاه احساسیِ صِرف در برخورد با حیوانات بخصوص حیوانات وحشی کاملاً غلط است و باید حتماً از جنبه اکولوژیکی و رفتار شناسی گونه تصمیم گیری شود که کدام گزینه بهتر است.
موقعیت طرح سافاری پارک در چند نقطه شهر پیگیری شده اما هنوز به نتیجه نرسیده اما در برنامه قرار دارد
امیدی اضافه می‌کند: اصل وجود قفس و باغ وحش را تأیید نمی‌کنم بی تردید بهترین شرایط برای حیوان، زیست در طبیعت است اما شرایطی وجود دارد که ناچار باید زیست در این مراکز بپذیریم و البته آنها را برای نگهداری حیوان استاندارد کنیم.
رئیس اداره حفاظت و مدیریت حیات وحش اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان درخصوص رویکرد محیط‌زیست استان برای راه اندازی سافاری اظهار می‌کند: سافاری پارک اصفهان تنها در حد صحبت بوده و تاکنون هیچ طرحی به طور رسمی به ما ارائه نشده است و هر زمان که درخواست ارائه شد طبق ضوابط و معیارها با بررسی محل می‌توان نظر داد؛ اگر شرایط را نداشته باشد قطعاً مخالفت خواهیم کرد.
طرح سافاری پارک در دستور کار شهرداری اصفهان
در همین ارتباط مهدی بقایی معاون محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان نیز درخصوص طرح سافاری پارک در این کلان‌شهر به خبرنگار مهر می‌گوید: موقعیت این طرح در چند نقطه شهر پیگیری شده اما هنوز به نتیجه نرسیده اما در برنامه مدیریت شهری است.
وی با اشاره به اینکه شرق اصفهان یکی از گزینه‌های راه‌اندازی سافاری پاک است، می‌افزاید: از نظر آب و هوایی با توجه به وجود پارک وحش صفه می‌توان گفت که اصفهان ظرفیت ایجاد سافاری پارک را دارد و البته باید زمینی با پوشش گیاهی مناسب باشد که اطراف آن بسته شود امسال بودجه آن دیده شد اما چون طرح به نتیجه رسید، نتوانست مصوبه بگیرد اما برای سال آینده در دستور کار است.
معاون محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان درباره بازگشایی پارک وحش صفه با رویکرد آموزشی می‌گوید: شهروندان برای بازگشایی این مجموعه درخواست داشتند و تصمیم گرفته شد که در کنار نقاهتگاه امکان بازدید آموزشی از پارک وحش صفه فراهم شود.
به رغم بهبود شرایط پارک وحش صفه پس از آغاز بکار دوباره اما لازم است که این مجموعه وضعیت زیستگاهی مناسبی را برای نگهداری برخی گونه‌های غیربومی که با اقلیم گرم و خشک اصفهان سازگاری ندارند، فراهم کند. بهبود شرایط زیستگاهی پارک وحش صفه برای حیوانات و استفاده از ظرفیت‌های آموزشی، فرهنگی، گردشگری و زیست محیطی گامی در راستای توسعه پایدار شهری اصفهان محسوب می‌شود. نوروز امسال بیش از ۲۰ هزار نفر از این مجموعه بازدید کردند.
۱۰ نفر کارگر و یک دامپزشک وظیفه مراقبت از حیوانات پارک وحش صفه را برعهده دارند. حدود ۷۰ درصد هزینه‌های این مجموعه برای تأمین خوراک و دارو حیوانات و ۳۰ درصد برای نگهداری و تأمین حقوق کارگران و دامپزشکان است. تا پیش از شیوع کرونا حدود ۵۵ درصد هزینه‌های این مجموعه از طریق فروش بلیط تأمین می‌شد.
پیشنهاد انتقال باغ وحش اصفهان به پارک کوهستانی صفه در جنوب غرب این کلان‌شهر در سال ۱۳۸۸ مطرح و این مجموعه سال ۹۰ در این نقطه از شهر احداث شد و سال ۹۴ از سازمان محیط‌زیست کشور مجوز رسمی دریافت کرد.
