مردمی شدن حلقه مفقوده اقتصاد دانش‌بنیان
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: اوضاع و احوال اقتصاد ایران با مشکلات عدیده دست به گریبان است و رنج انبوهش مدت هاست که چشم انتظار التیام است. سایه سنگین اقتصادی که دستخوش تحریم و تازیانه‌های رانت و فساد است، معیشت مردم را به شدت در تنگنا قرار داده و در این میان هر از گاهی راهکارهایی از سوی مسئولان کشور مطرح می‌شود ولی جامه عمل پوشاندن به این راهکارها خود نیازمند برنامه ریزی مناسب، همتی بلند و سعی بسیار است که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
واقعیت این است که نامگذاری سال ۱۴۰۱ با عنوان «سال تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرین» در ماه‌های اخیر توجه بسیاری از کارشناسان امر را به سمت «اقتصاد دانش بنیان» جلب کرده است.
گذر از اقتصاد نفتی از جمله چشم‌اندازهایی است که به عنوان ماحصل تحقق اقتصاد دانش بنیان ترسیم می‌شود. این نوع اقتصاد در واقع حاکی از روش تولیدی است که در آن با اتکا به دانش تلاش می‌شود تا در مسیر تولید کالا و خدمات، ارزش افزوده محسوس یا غیر محسوس حاصل آید.
توجه به سرمایه انسانی و ظرفیت‌های علمی و فناوری از جمله مواردی است که اقتصاد دانش بنیان بر اساس آن شکل می‌گیرد. در این میان اما از یاد نباید برد که ایجاد اقتصاد دانش بنیان مستلزم تحقق مواردی است که کارشناسان ذی‌ربط بر آنها تاکید دارند. ایجاد تعامل مناسب فی‌مابین صنعت و دانشگاه از جمله اموری است که باید مد نظر قرار گیرد، چرا که بی‌شک انجام تحقیقات و نگارش مقالات علمی وقتی از مرحله کاربری در عرصه تولید و ارائه خدمات دور باشند نمی‌تواند به شکل‌گیری اقتصاد دانش بنیان کمک کند.
همچنین از یاد نباید برد که این زنجیره در طول مسیر خویش نیازمند حمایت دولت بوده و این حمایت نیز نیازمند عزم جدی است و تنها با ایراد سخنرانی‌ها و برگزاری جلسات ممکن نمی‌شود. برنامه حمایت از تولید دانش‌بنیان وزارت اقتصاد تیرماه امسال با حضور وزیر امور اقتصادی و دارایی، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و رئیس فراکسیون اقتصاد دانش‌بنیان مجلس شورای اسلامی، رونمایی شد.
اما واقعیت این است، آنچه که از اهمیت خاص برخوردار است برنامه ریزی صحیح و اجرای درست و به هنگام برنامه‌ها است. به عنوان مثال لازم به ذکر است که طرح جامع ۳۰ هکتاری دهکده دانش بنیان گیلان که از سال ۱۳۹۸ کلید خورده با کمبود اعتبارات دست به گریبان است و تا کنون پیشرفت محسوسی نداشته است.
اهمیت توجه به ظرفیت‌های هر استان
بکارگیری گسترده علم و فناوری در تولید و عرضه انواع کالا و خدمات از ویژگی‌های مهم اقتصاد دانش بنیان به شمار می‌آید؛ از این رو توجه به ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل هر منطقه در این راستا باید مورد توجه قرار گیرد.
در واقع تحقق اقتصاد دانش بنیان بدون توجه به تولیدات، فرهنگ، ساختارهای اقتصادی و اجتماعی و همچنین کسب و کار مردم ممکن نیست. بر همین اساس است که برخی کارشناسان مردمی‌شدن را از جمله ضروریات تحقق اقتصاد دانش بنیان می‌دانند. این در حالی است که معمولاً این بُعد از موضوع کمتر مورد توجه مسئولان ذی‌ربط قرار می‌گیرد و نگاه‌ها بیشتر به سمت نقش تولید علم در این مسیر است.
نگاهی کوتاه به رسانه‌ها حاکی از این است که استاندار گیلان در نخستین روزهای امسال دستور تشکیل ستاد ویژه تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین را صادر کرد. «اسدالله عباسی» در جلسه تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین گیلان ضمن اینکه اعلام کرد که در سفر رئیس جمهوری به استان اعتبارات خوبی در حوزه تولید و امور دانش‌بنیان مصوب شده است، یادآور شد: در نشست تخصصی این ستاد نیز اعتبارات لازم برای تقویت حوزه دانش بنیان گیلان در نظر گرفته می‌شود.
وی در این نشست با اشاره به اینکه پژوهش مقدمه نوآوری و تولید است، بیان کرد: دانشگاه‌ها در کنار دیگر دستگاه‌های متولی تولید و دانش‌بنیان نقش اساسی در انجام پژوهش‌های عملیاتی برای تحقق شعار سال دارند.
مردمی شدن، حلقه مفقوده اقتصاد دانش بنیان
«محمود هوشیارفرد» پژوهشگر و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با تصریح بر اینکه مردمی شدن حلقه مفقوده اقتصاد دانش بنیان است در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: دستیابی به رشد بلندمدت و مداوم اقتصادی، نیازمند تجهیز و تخصیص بهینه منابع در سطح اقتصاد ملی است و این مهم بدون سرمایه گسترده و کارآمد امکان پذیر نیست.
وی با بیان اینکه سرمایه گذاری عاملی برای تولید، اشتغال و به حرکت درآوردن چرخ‌های اقتصادی در هر کشوری است، ادامه داد: امروزه صنعتی شدن معادل متمدن و مستقل شدن است و عاملی برای کسب حیثیت محسوب می‌شود. به عبارت دیگر سال‌ها است که در کشورهای پیشرفته دنیا رشد اقتصاد دانش بنیان به عنوان اهرم توسعه کشور مورد توجه خاص قرار گرفته است.
هوشیارفرد با بیان اینکه مقام معظم رهبری از سال ۱۳۸۸ تا کنون شعارهای سال را اقتصادی تعیین کرده‌اند، گفت: ایشان سال ۱۴۰۱ را «سال تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرین» نامگذاری کردند. در واقع شعار امسال جزئی از اجزای الگوی اقتصاد مقاومتی است.
وی با اشاره به اینکه می‌دانیم در اقتصاد دانش بنیان فرایند تولید دانش در شرکت‌های دانش بنیان و استفاده از دانش تولید شده در فعالیت‌های اقتصادی در بخش صنعت، کشاورزی و خدمات رخ می‌دهد، اضافه کرد: اما سیاست‌گذاری و برنامه ریزی برای تحقق شعار سال، متوقف بر فهم صحیح این شعار است. متأسفانه طی سال‌های گذشته افراط در عرضه محوری دانش بنیان چالش زا بوده است. و باز متأسفانه باید گفت، تولیدات دانش بنیان عمدتاً عرضه محور بوده‌اند تا تقاضا محور!
عضوی هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان افزود: باید یکی از دغدغه‌های حوزه دانش بنیان، جذب سرمایه گذاران و تشویق آنها به سرمایه گذاری در حوزه محصولات فناور و دانش بنیان باشد. تأمین منابع بلندمدت برای سرمایه گذاری در بخش‌های مختلف اقتصاد دانش بنیان، نقش عمده‌ای در رشد و توسعه اقتصاد کشورها دارد.
سیستم مالی کارآمد
هوشیار فرد با تاکید بر اینکه طی سال‌های اخیر توجه مسئولان کشور به اقتصاد و صنعت دانش بنیان بیشتر شده است، اظهار کرد: در اقتصاد دانش بنیان، وجود سیستم مالی کارآمد در توزیع مناسب سرمایه و منابع مالی نقش اساسی دارد و تأمین نیازهای مالی شرکت‌های کوچک و متوسط در حوزه‌های فناوری و دانش‌بنیان نیازمند ابزارهای مالی است.
این محقق افزود: اعتقاد بر این است که دستیابی به اهداف اقتصادی هر کشوری بدون سرمایه گذاری و مشارکت‌های عمومی افراد آن کشور، امری غیر قابل تصور است.
وی با بیان اینکه به نظر می‌رسد پیوند ضعیفی بین برنامه ریزی و اجرای نیازهای واقعی توسعه اقتصاد دانش بنیان وجود دارد، ادامه داد: یکی از راه‌های مشارکت افراد در توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری در بازار عرضه و تولید محصولات دانش بنیان است تا چرخ تولید و اقتصاد دانش بنیان به حرکت در آید.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان با اشاره به اینکه باید رویکرد نوین مسئولان و مدیریت اقتصاد دانش بنیان توجه به مبحث مهم سرمایه گذاری و استقبال از سرمایه گذاران در این حوزه باشد، اضافه کرد: سوال اساسی این است که چه عواملی بر جذب سرمایه‌های افراد حقیقی در حوزه دانش بنیان مؤثر هستند. به عبارت دیگر چه عواملی در جهت‌دهی رفتار سرمایه گذاران در تمایل به سرمایه گذاری در حوزه دانش بنیان تأثیرگذار است.
وی سابقه سودآوری، فرهنگ سرمایه گذاری، گروه‌های مرجع، عوامل اقتصادی و عوامل سیاسی بر جذب سرمایه اشخاص حقیقی در حوزه دانش بنیان از عوامل تأثیر گذار محسوب می‌شوند، تصریح کرد: تزلزل و عدم اطمینان سیاست‌های اقتصادی و سرمایه گذاری در حوزه دانش بنیان از موضوعات مهم دیگر است. از آنجایی که سرمایه‌گذاری با هدف کسب سود بیشتر در آینده انجام می‌شود، همیشه با سطح خاصی از ریسک همراه است. ریسک سرمایه‌گذاری در حوزه دانش بنیان ابعاد مختلفی دارد که شامل ریسک‌های اقتصادی، مدیریت مشتریان، قوانین و مقررات، تکنولوژی تولید محصول دانش بنیان و بازگشت سرمایه است.
لزوم تهیه طرح جامع سرمایه گذاری دانش بنیان
هوشیارفرد با بیان این موضوع که سازوکارهای لازم برای سرمایه گذاری در حوزه تولید محصولات دانش بنیان باید فراهم شود، یادآور شد: تهیه طرح جامع سرمایه گذاری دانش بنیان مبتنی بر نیاز کشور و منطبق بر سند چشم انداز ۱۴۰۴ و طراحی نهاد مستقل اجرایی مناسب برای هدایت و بکارگیری سرمایه‌های بخش خصوصی با هدف تأمین منابع پایدار برای توسعه همه جانبه و موزون محصولات دانش بنیان، همچنین پیگیری و طی کردن همه مراحل مربوط به فرایند مشارکت مردم به صورت منسجم و پشتیبانی کامل از سرمایه گذاران ضروری است.
وی با اشاره به اینکه ورود شرکت‌های دانش بنیان در بازار بورس یکی دیگر از ساز و کارها است، گفت: شرکت‌های دانش بنیان با عرضه سهام از طریق بورس و سرمایه گذاران (یا صندوق‌های سرمایه گذاری به عنوان نهادهای واسطه مالی) با خرید سهام و سرمایه گذاری در سهام شرکت‌ها، امکان مشارکت در توسعه اقتصاد دانش بنیان را به دست آورده و خود را بخش کمک کننده به توسعه و پیشرفت اقتصاد کشور می‌دانند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی گیلان اضافه کرد: تدوین قانون حمایت از توسعه محصولات دانش بنیان با استفاده از سرمایه گذاری مردمی است که می‌تواند در پویایی شرکت‌های دانش بنیان و بهینه سازی و ارتقای کمی و کیفی ظرفیت محصولات دانش بنیان نقش بزرگی ایفا کند. بر این اساس، دولت مکلف خواهد شد از سرمایه گذاران بخش غیردولتی برای جذب سرمایه گذاری مردمی حمایت کند.
